موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

جمعیت  و شاخص توانایی حکومت در جمهوری آذربایجان

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای حاضر در منطقه خزر و قفقاز و همچنین به عنوان همسایه شمالی ایران شبیه ترین کشور دنیا به ایران است. این جمهوری بعد از جدایی از شوروی سابق در سال 1991 میلادی دارای جمعیتی نزدیک به 7.5 میلیون نفر بوده است که این جمعیت در سرزمینی به مساحت 86600 کیلومتر مربع سُکنی داشته اند. این جمهوری فقط بر 80.58 درصد از مساحت سرزمین خود اقتدار سیاسی و امنیتی کامل دارد. این جمهوری با یک رشد جمعیتی خیره کننده, در سال 2016 میلادی پذیرای 10 میلیون نفر جمعیت است (20 درصد افزایش جمعت). آذربایجان از معدود کشورهای پساشوروی بود که شاهد کاهش مضمن جمعیت نگردید.
نکته قابل تامل آن است که در شرایط فعلی, علاوه بر بزرگ شدن اندازه جمعیت آذربایجان, بر اساس نمودار های موجود اندازه جمعیت غیرفعال آن نیز در حال بزرگ شدن است و این امر زنگ خطر را برای آذری ها به صدا در می آورد. با این حال آذربایجان توانسته است نسبت میان جمعیت غیرفعال و فعال خود را حفظ نماید. البته در سال 2016 میزان جمعیت غیرفعال در حال افزایش و جمعیت فعال در حال کاهش است.

ادامه روند افزایش جمعیت و نیز ساختار بسته سیاسی این جمهوری باعث خواهد شد که شکاف طبقاتی نیز به شکاف‌های قومیتی و مذهبی آذربایجان افزوده شود. در چنین وضعیتی دولت آذربایجان ناچار است که جمعیت نخبه و پر نفوذ را حفظ و سایرین را به حال خود رها نماید. بدین ترتیب احتمال گسست جمعیتی در نسل های آینده آذربایجان نیز وجود خواهد داشت.
می‌توان گفت بر اساس نمودار های موجود, بعد از سال 2006 نرخ رشد جمعیت این جمهوری تثبیت شده و به نظر می‌رسد این رشد با همین منوال ادامه خواهد یافت. از آنجایی که آذربایجانی ها به دنبال تعریف یک هویت جدید آذربایجانی هستند، گروه های قومی زیادی را به عنوان یک قومیت آذری به حساب می آورند. در نتیجه آمار صحیحی از قومیت های این جمهوری در دست نبوده و اکثریت آمارها بر اساس گمانه زنی می باشند.

آذربایجان در سال های اخیر شاهد مهاجرت ها و تداخل نژادهای زیادی بوده است. به همین دلیل تعیین قومیت یک شخص در آذربایجان کار آسانی نیست. لذا می توان قومیت آذری را یک قومیت شکل گرفته بر محوریت زبان آذری به حساب آورد نه نژاد سلجوقی و آذری.
آذربایجان شاهد کمترین میزان مردم روس تبار در سرزمین خود است. این موضوع نشان می دهد که بعد از فروپاشی شوروی, اولاً روس تبارها متوجه شده اند که قدرت چانه زنی محدودی در جمعیت آذری زبان دارند و ثانیاً آذری زبان ها به فکر خالص تر کردن هویت جمعیتی خود افتاده اند.
افزایش جمعیت در کشور آذربایجان مهمترین عامل کاهش وزن حاکمیتی این جمهوری بوده است. از آنجایی که آذربایجان یک خام فروش نفتی به حساب می آید, لذا نمی تواند از فاکتور جمعیت خود استفاده مفید نماید.

میثم آرائی درونکلا, عضو هیئت علمی دانشگاه و مدیریت موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/ODg4NA