موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

حل و فصل وضعیت حقوقی دریای خزر - نزدیک تر از همیشه

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) – بر اساس برخی گزارشات، پیش‌نویس جدید کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر که امکان کشیدن لوله در بستر دریا و ممنوعیت نیروهای نظامی خارجی را فراهم کرده است، توسط پنج کشور مرزی مورد موافقت قرار گرفته است. مقامات همچنین گفته‌اند که اجلاس سران پنج کشور برای امضای توافقنامه در اوایل ماه اوت انجام خواهد شد.

اگر این اتفاق حادث گردد، منجر به پایان اختلافاتی خواهد شد که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در مورد چگونگی تقسیم دریای و ذخایر قابل توجه نفت و گاز در آن به وجود آمده است. این همچنین می‌تواند راه انتقال گاز طبیعی از ترکمنستان به اروپا را هموار سازد، چیزی که مقامات اروپایی مدت‌ها است که به آن امیدوار، اما روسیه و ایران مخالف آن هستند.

پورتال اطلاع‌رسانی حقوقی دولتی روسیه در 22 ژوئن بیانیه‌ای را از سوی نخست وزیر "دمیتری مدودف" منتشر نمود که در آن توصیه می‌کند که رئیس جمهور "ولادیمیر پوتین" این توافقنامه را به امضا رساند. این پورتال خودِ پیش‌نویس را نیز منتشر نمود، اما بلافاصله متن پیش‌نویس را برداشت.

مهم‌ترین مورد قابل توجه این توافقنامه ماده 14 بود که به دولت‌های ساحلی امکان می‌دهد خطوط لوله زیرآبی را تنها با تصویب کشورهایی ایجاد نمایند که این خطوط لوله از طریق بخش‌هایی از دریای آن‌ها می‌گذرد.

با این حال، این توافقنامه، یکی از مشکل‌ترین مسائل میان پنج کشور را به تعویق انداخته است: دقیقا دریا چگونه تقسیم خواهد شد. این یک اختلاف طولانی‌مدت میان تهران که بر سهم 20 درصدی هر کشور اصرار می‌ورزد و چهار کشور دیگر بوده است که خط ساحلی آن‌ها طولانی‌تر است و "رویه خط میانه" را برای تقسیم دریا ترجیح می‌دهند که برای ایران تنها سهمی معادل 14 درصد را قائل است.

پیش‌نویس سند منتشر شده صرفا می‌گوید که «تحدید حدود بستر و منابع معدنی دریای خزر بر اساس بخش، با توافق بین کشورهای همسایه و توجه کشورها به اصول به رسمیت‌شناخته عمومی و مقررات حقوقی انجام خواهد شد.»

"استانیسلاو پریتچین" رئیس مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز در آکادمی علوم روسیه در مصاحبه‌ای با روزنامه روسی "کامرسانت" گفت که آن رویکرد "طفره‌آمیز" اما "قابل انتظار" است.

اما جزئیات پیش‌نویس نهایی مبهم است و چندین سؤال همچنان بدون پاسخ مانده‌اند.

در این پیش‌نویس چه چیزی برای روسیه هست؟ بعید است که رقابت گازی با ترکمنستان که به صورت بالقوه می‌تواند قیمت‌ها را کاهش داده و از سهم بازار کمپانی گازی دولتی گازپروم بکاهد، خوشایند روسیه باشد.

"زائور شیرییف" یکی از اعضای گروه بحران بین‌المللی در باکو اظهار کرد که روسیه ممکن است بر روی موانع دیگری که در مسیر خط لوله انتقال ترنس‌کاسپین (trans-Caspian) مانند تامین مالی قرار دارد، حساب باز کرده باشد. "شیرییف" گفت: «روسیه همچنین ممکن است بر این باور باشد که مشکلات موجود بین ترکمنستان و آذربایجان این فرآیند را کند خواهند کرد.»

ضمنا مشخص نیست که چرا آذربایجان خود به عنوان تولید‌کننده گاز که سودای تبدیل شدن به یک تامین‌کننده و منتقل‌کننده عمده و اصلی به اروپا را در سر می‌پروراند موافقت خواهد کرد که یک کشور رقیب - یعنی ترکمنستان - خطوط لوله‌ای را در دریای خزر ایجاد و گاز را از طریق قلمرو خود ترانزیت نماید و بدین ترتیب با گاز آن به رقابت بپردازد.

"جان رابرتز" تحلیلگر انرژی خزر و عضو ارشد شورای آتلانتیک که یک اتاق فکر در واشنگتن می‌باشد اظهار کرد: "به احتمال زیاد روسیه بیشتر نگران وابستگی فزاینده ترکمنستان به چین به عنوان یک بازار صادرات گاز است و قصد دارد اهرم‌هایش را بر عشق‌آباد افزایش دهد.»

با توجه به این، "رابرتز" افزود که مسکو ممکن است اجازه ساخت و ایجاد یک خط لوله را صادر نماید تا بدین ترتیب حجم کمی از گاز را از طریق خزر برای استفاده آذربایجان در داخل و یا برای ترانزیت به ترکیه منتقل نماید، اما اگر بتوان به دانش و آگاهی اطمینان داشت، بعید به نظر می‌رسد که آذربایجان خود با ایجاد یک خط لوله بزرگ و مهم برای انتقال حجم زیادی از گاز به اروپا موافقت نماید.

"رابرتز" گفت: «باکو ممکن است با ایجاد خط لوله‌ای موافقت نماید که مثلا 8 تا 10 بیلیون متر مکعب در سال را بتواند منتقل نماید.» این حجم می‌تواند به رفع کمبود گاز داخلی آذربایجان و در نتیجه صادرات بیشتر تولیدات آن کمک نماید، ضمنا تا اندازه‌ای می‌تواند گرجستان و ترکیه را تامین نموده و احتمالا حجم کوچکی از صادرات از طریق خط لوله تاناپ (TANAP) که توسط آذربایجان و ترکیه در حال پیگیری است را نیز شامل شود. در حال حاضر نزدیک به نیمی از ظرفیت این خط لوله در دسترس است.

روسیه همچنین توانسته است مقرراتی را در پیش‌نویس توافقنامه بگنجاند که مانع حضور نیروهای مسلح از کشورهای غیر ساحلی در خزر می‌شود. این کشور همچنین هر یک از امضاکنندگان را از واگذاری قلمروشان برای استفاده از آن به عنوان پایگاه برای حمله به دیگر امضاکنندگان منع می‌سازد.

مسکو در مورد تلاش‌های مقدماتی کشورهای غربی، به ویژه آمریکا، برای ایجاد همکاری دریایی با کشورهای خزری بسیار حساس بوده است.

شیرییف گفت: «این خط لوله موضوع اصلی برای روسیه نبود. امنیت، عدم دخالت و میلیتاریزاسیون در وهله اول قرار داشتند.»

ترجمه: محسن حمیدی - کارشناس مسائل آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، مترجم زبان روسی، عضو شورای علمی موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر

منبع: EurasiaNet

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTA2NjU

نشانه‌های پیشرفت در موضوع تحدید حدود مناطق فراساحلی دریای خزر

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) – اخیرا گزارشی از سوی تحلیلگر "وود مکنزی" (Wood Mackenzie) در خصوص کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر منتشر گردید. به عقیده "مکنزی"، نشانه‌های پیشرفت در موضوع تحدید حدود مناطق فراساحلی دریای خزر مشاهده می‌شود. او ادامه داد که کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر در اواخر امسال در اجلاس بعدی سران کشورهای پنج کشور ساحلی (آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان) امضا خواهد شد. به گفته تحلیلگر "وود مکنزی" (Wood Mackenzie)، در اواخر سال گذشته اظهارات مثبتی در خصوص تعیین خطوط میانه مناطق فراساحلی دریای خزر، به ویژه از سوی وزیر امور خارجه روسیه صورت گرفت.

با این حال، به نظر می رسد که ایران در پی حقوق قلمروی مورد ادعای خود است و احتمالا دامنه و حدود توافقنامه امسال را تضعیف سازد. ایران به جای 11 تا 13 درصد که در نتیجه رویه خط میانه حاصل شده است، حداقل 20 درصد از سهم دریای خزر را می‌خواهد.
با این وجود، دیدگاه "وود مکنزی" این است که هرگونه پیشرفتی قابل توجه است، به خصوص اگر این پیشرفت چارچوبی را برای مذاکرات دوجانبه آتی پیرامون اختلافات در خزر جنوبی ایجاد نماید.

تحلیلگر همچنین پیرامون میادین تعطیل شده و پروژه‌های اکتشافی معلق در منطقه خزر نیز پیشرفت‌های احتمالی را مشاهده می‌کند.

توسعه فاز دوم شاه‌دنیز که متولی آن BP است و در نیمه دوم سال جاری در جریان است، حرکتی رو به جلو است. تحلیلگر خاطر نشان می‌کند که پروژه بالادست 20 بیلیون دلاری، یکی از بزرگ‌ترین رخدادهای جهانی سال است.

آذربایجان و اروپا نیز به وسیله گاز اول در نتیجه ورود ترکیه در سال 2018 که به عنوان تحویل‌دهنده و منتقل‌کننده گاز به ایتالیا، یونان و بلغارستان از سال 2020 از طریق خط لوله ترنس‌آدریاتیک (Trans Adriatic) عمل می‌کند، در راستای تحقق "کریدور گازی جنوبی" ("Corridor Gas of Southern Gas") خود تلاش می‌کنند.

در اواخر سال جاری، ساخت و ساز سیستم گازی Interconnector Greece-Bulgaria نیز در تاریخ مشخصی آغاز خواهد شد.

"وود مکنزی" هیچگونه تصمیمات سرمایه گذاری قطعی مهم در خصوص پروژه‌های جدید در طول سال 2018 به جز طرح تولید زودهنگام آبشرون در آذربایجان (به طور موثر در سال 2017 به تصویب رسید) را پیش‌بینی نمی‌کند.

در عوض، تمرکز بر روی آماده‌سازی برای مصوبات سال 2019، از جمله مهندسی و طراحی سر جلویی (نرم‌افزار نهایى) (FEED) و مطالعات بهینه‌سازی بیشتر برای فازهای جدید در پیشرفت و توسعه ACG و Kashagan در مناطق فراساحلی آذربایجان و قزاقستان می‌باشد.

مقررات جدید زیربستر و مقررات مالیاتی قزاقستان که در پایان سال 2017 به تائید و تصویب رسیده بود، باید در سال جاری تا حد زیادی اجرایی گردد. این نظام‌نامه‌ها و مقررات به منظور ساده‌سازی و بهبود شرایط سرمایه‌گذاری برای منابع طبیعی به همراه کاهش بوروکراسی و مصوبات سریع‌تر طراحی گردید.

تغییرات در قانون مالیات شامل مالیات زیربسترِ جایگزین برای مناطق جدید فراساحلی و مناطق عمیق ساحلی می‌باشد. در میادین واجد شرایط، اپراتورها می‌توانند این مقررات را برای جایگزینی مالیات استخراج مواد معدنی، مالیات بر اجاره صادرات و مالیات بر درآمد افزوده انتخاب کنند. مالیات جدید بر سود به همراه نرخ‌های مبتنی بر قیمت غالب نفت اعمال خواهد شد. بنابر اظهارات "وود مکنزی"، این‌ها بیانگر عمیق‌ترین اصلاحات در مقررات زیربستر این کشور از سال 2009 است.

ترجمه: محسن حمیدی - کارشناس مسائل آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، مترجم زبان روسی، عضو شورای علمی موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر

منبع: Offshore Magazine

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTA2NjQ

بررسی پیدا و پنهان مناسبات فرهنگی-ادبی بین ایران و کشورهای منطقه خزر در گفت‌وگو با دکتر جان اله کریمی مطهر، استاد زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران: ایرانی ها در روسیه احساس غربت نمی‌کنند

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر  (IIKSS) – ایران و کشورهای منطقه خزر دارای اشتراکات بسیاری در زمینه‌های مختلف می‌باشند، اما نکته جالب توجه آن‌که در بین انبوهی از اشتراکات و پیوندهایی که بین ایران و کشورهای منطقه خزر وجود دارد، بی درنگ اشتراکات فرهنگی-ادبی بین مردم کشور ما و کشورهای منطقه به ذهن متبادر می گردد. نکته جالب توجه تر آن‌که با علم به این موضوع و این‌که ظرفیت ها و پتانسیل های این حوزه برای تقویت و تحکیم مناسبات‌مان با کشورهای منطقه خزر بسیار بالا است، اما طی دهه های اخیر کمترین توجهات نیز به این حوزه شده‌است. به همین منظور و برای یادآوری پیدا و پنهان چنین پیوندی بین ایران و کشورهای منطقه خزر گفت‌وگویی را با آقای دکتر جان اله کریمی مطهر، استاد زبان و ادبیات روسی دانشگاه تهران و رئیس «انجمن ایرانی زبان و ادبیات روسی» ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

1 - چه ویژگی‌های مشترک فرهنگی و اجتماعی بین کشورهای حاشیه خزر وجود دارد؟
همان‌طور که می‌دانید روسیه کشوری اروپایی و آسیایی است. تقریبا بالغ بر 190 قوم و ملیت در روسیه زندگی می‌کنند. اقوام مختلفی که بسیاری از آنها شرقی هستند و دارای فرهنگ آسیایی و مشرق‌زمینی هستند. 65درصد از وسعت خاک روسیه در قسمت آسیایی آن قرار گرفته‌است، ولی 28 درصد از جمعیت روسیه در بخش آسیایی آن زندگی می‌کنند. اقوام مختلف شرقی به‌خصوص در این قسمت آسیایی روسیه زندگی می‌کنند. اقوام مختلفی ایرانی مانند تاجیک‌ها، تاتارها، آستی‌ها و... در روسیه زندگی می‌کنند. طبیعی است که این اقوام از لحاظ فرهنگی، زبانی و جنبه‌های دیگر اشتراکاتی با ایران دارند. از جمعیت 147 میلیونی روسیه نزدیک به 20 میلیون نفر مسلمان هستند. مسلمانان روسی طبیعتا اشتراکات دینی و فرهنگی زیادی با ایران دارند. جمهوری‌هایی داریم مثل اوستیای شمالی، باشقیرستان، تاتارستان، چچن، داغستان و... این‌ها جمهوری‌های مسلمان‌نشین روسیه هستند. علاوه‌بر این جمهوری‌های مسلمان‌نشین، ما شرقی‌هایی هم داریم که در قسمت اروپایی روسیه زندگی می‌کنند، آن‌ها مسلمان نیستند مثل ارمنی‌ها، گرجی‌ها و... اما اشتراکات فرهنگی زیادی با ایران دارند. 190 قوم و ملیت در روسیه زندگی می‌کنند، این بدان معنی است که بیش از 190 زبان در روسیه است. 57 قوم روسی دارای قلمروهای اختصاصی هستند، برای مثال تاتارها دارای قلمرو خاص خود، یعنی تاتارستان هستند، باشقیرها هم در باشقیرستان زندگی می‌کنند. روس‌ها، مشرق‌زمینی‌ها را به خوبی می‌شناسند و با فرهنگ، آداب و رسومات آن‌ها به خوبی آشنا هستند، زیرا علاوه بر این‌که روسیه همسایه بسیاری از کشورهای شرقی مانند ایران، ترکیه، افغانستان و ... می‌باشد، اقوام مختلف شرقی و ایرانی در داخل خاک روسیه زندگی می‌کنند و مردم روسیه از طریق همین اقوام با فرهنگ شرقی آشنا شدند. در ضمن شاهکارهای ادبی فارسی از قرن هفدهم میلادی به زبان روسی ترجمه شده‌اند، آثار شاعرانی مانند سعدی، حافظ، عمر خیام، فردوسی، جامی، انوری و ... به زبان روسی ترجمه شده‌اند. مردم روسیه از طریق آثار این شاعران و نویسندگان با فرهنگ و ادبیات ایران آشنا هستند.
روسیه پهناورترین کشور دنیاست. تنوع قومی و ملیتی بسیار زیادی دارد. این تنوع قومی و ملیت باعث شده که آن دیگرهراسی که در کشورهای دیگر وجود دارد، در روسیه کمتر باشد. چون زمانی‌که یک کشور از اقوام مختلف تشکیل می‌شود قابلیت پذیرش فرهنگ، تمدن، ادبیات و... کشورهای دیگر را دارد. دیگرهراسی که در اروپا نسبت به فرهنگ‌ها و ملیت‌های دیگر وجود دارد، در روسیه وجود ندارد یا حداقل بسیار کمتر است. به همین دلیل هم مردم روسیه خیلی راحت به آداب و اعتقادات و ادبیات دیگر کشورهای دنیا علاقمندی نشان می‌دهند، و آداب، فرهنگ و ادبیات ملت‌های دیگر را خیلی زود می‌پذیرند، خیلی زود تحت تاثیر این‌ها قرار می‌گیرند و هر جایی که حرف درستی زده شود تحت تاثیر آن حرف‌ها قرار می‌گیرند.

2 - برای گسترش روابط بین کشورها چه راهکارهای فرهنگی ارائه می‌کنید؟
برای گسترش این روابط ما باید به اشتراکاتی که بین کشورمان و کشورهای حاشیه خزر وجود دارد تکیه کنیم. تکیه کردن به این مسائل شاید تاثیرگذاری بیشتری نسبت به کارهای دیگر داشته باشد. ما اشتراکات زیادی داریم هم از لحاظ ادبی، هم از لحاظ فرهنگی. اگر در فعالیت‌های‌مان به این مسائل توجه کنیم، من فکر می‌کنم که تاثیرگذاری‌اش خیلی بیشتر از چیزهای دیگر است. براساس یک کتابی که در سال 1390 توسط بنیاد ایران‌شناسی در مسکو درباره‌ی آموزش زبان و ادبیات فارسی چاپ شده، حدود 17 دانشگاه در سرتاسر روسیه وجود دارد که زبان فارسی را آموزش می‌دهند. به عنوان مثال در دانشگاه دولتی مسکو، دانشگاه سنت‌پترزبورگ، دانشگاه دولتی زبان‌شناسی مسکو، آکادمی دیمپلماتیک وزارت امورخارجه روسیه، دانشگاه قازان، دانشگاه آستراخان و ... . به‌طور کلی اگر ما به اشتراکات فرهنگی، ادبی و زبانی‌مان بپردازیم تاثیرگذاری آن خیلی بیشتر خواهد بود.

3 - کدام شهرها و قومیت‌های روسیه بیشتر به فرهنگ و سنن ایرانی نزدیک‌تر هستند؟ برای نمونه چه آداب و رسوم و سبک زندگی مشترکی وجود دارد؟
در بسیاری از این جمهوری‌ها جشن‌ها و مراسم‌های مذهبی مشترکی وجود دارد، مثل جشن نوروز، آداب ماه‌های محرم و رمضان و... . علاوه براین از لحاظ فرهنگی و رفتاری هم ما یک اشتراکاتی داریم که  نشات گرفته است از فرهنگ و آدابی که توی فرهنگ دینی ما وجود دارد. البته نه تنها در جمهوری‌های مسلمان‌نشین، بلکه در خود مسکو و دیگر شهرهای بزرگ روسیه هم همین شرایط را می‌بینید. به همین دلیل ایرانی‌ها در روسیه احساس غربت نمی‌کنند، چون با مسلمانان و مشرق‌زمینی‌های زیادی برخورد می‌کنند. همچنین خیلی از رفتارهای اجتماعی و فرهنگی مشرق‌زمینی را در جامعه‌ی روسیه می‌بینید، چون‌که روسیه یک کشور اروپایی و آسیایی است. در جمهوری‌هایی مثل تاتارستان، باشقیرستان و داغستان خیلی بیشتر، ولی در شهرهای بزرگ، مثل مسکو و سنت‌پترزبورگ مکان‌های خاصی را شما می‌بینید که مسلمانان برای مراسم‌های دینی جمع می‌شوند.

4 - با توجه به این که یکی از عوامل تجانس بین انسان‌ها زبان مشترک می‌باشد، چه چشم‌اندازی را برای نزدیکی جمعیت‌های ساکن حاشیه خزر پیش‌بینی می‌کنید؟
خیلی از اقوام حاشیه خزر و همچنین خیلی از مسلمانانی که در روسیه زندگی می‌کنند، زبان‌شان فارسی نیست، اما زبان‌های ایرانی دارند، اشتراکاتی دارند، برای نمونه زبان تاتاری اشتراکات زیادی با زبان ترکی آذری دارد. در نتیجه ما با خیلی از این شرقی‌های روسیه اشتراکات زبانی زیادی داریم. از طرف دیگر، آموزش زبان فارسی هم در روسیه گسترش زیادی داشته است. در ضمن، آموزش زبان روسی در سال‌های بعد انقلاب گسترش زیادی در ایران پیدا کرده‌است. در حال حاضر گروه زبان و ادبیات روسی تقریبا در 10 دانشگاه ایران دایر است.
در یک تحقیقی اشاره شده‌بود که 140 تا از شاعران روسی در شعرهای خود به موضوعات شرقی و ایرانی پرداختند. نویسندگان و شاعران روسی، نه تنها با فرهنگ و ادبیات ایران آشنا هستند، نه تنها آثار نویسندگان و شاعران ایرانی را به زبان روسی ترجمه کرده‌اند، بلکه موضوعات ایرانی و شرقی بن مایه‌های بسیاری از آثار روسی نیز شدند. نویسندگان روسی با بهره گیری از حکمت و فرهنگ شرقی و ایرانی، دیدگاه‌های خود را درباره‌ی بسیاری از مسایل اجتماعی بیان کرده اند.
اسلام، فرهنگ و ادبیات فارسی جایگاه مهمی در زندگی فرهنگی و ادبی روسیه پیدا کرد. اهمیت و نقش آن به‌قدری زیاد بود که حتی در آثار ادبی و نیز مکاتبات آنها انعکاس پیدا کرد. برای نمونه فت شاعر بزرگ قرن نوزدهم روسیه و مترجم اشعار حافظ به زبان روسی در مکاتبات و مباحثات خود با لف تالستوی اغلب با اشعار حافظ پاسخ می‌گفت. این، حتی در رمان "آنا کارنینا"ی تالستوی هم انعکاس یافته‌است؛ آبلونسکی قهرمان رمان "آنا کارنینا" در دفاع از خود و برای سرزنش لوین دیگر قهرمان رمان این مصرع از حافظ را تکرار می‌کند:
"برو ای زاهد بر دردکشان خرده مگیر"

5 - در مجموع علاقمندی حاشیه‌نشینان خزر را برای یادگیری زبان‌های طرف مقابل چگونه ارزیابی می‌کنید؟
می‌توان گقت که آموزش زبان فارسی در حاشیه خزر و در بین روس‌ها سطح قابل قبولی دارد، در مناطق مختلف روسیه آموزش زبان فارسی وجود دارد. البته، به نظر من این مسئله، یعنی گسترش آموزش زبان و ادبیات فارسی در روسیه دو دلیل دارد: 1- از آنجایی‌که درصد بالایی از مشرق زمینی‌ها در خاک روسیه زندگی می‌کنند، درواقع یادگیری زبان و فرهنگ ایرانی، برای شناسایی بهتر اقوام مختلف شرقی روسیه کمک می‌کند. شناخت بهتر اقوام مختلف کشور، کمک زیادی به اداره بهتر کشور می‌کند. زبان یکی از ابزاری‌است که برای شناخت اقوام و ملیت‌های دیگر به‌کار می‌گیرند. 2- ایران کشوری است با تمدن تاریخی خیلی کهن و در نتیجه با توجه به این تمدن بسیار قدیمی، سهم زیادی نیز در توسعه و گسترش فرهنگ مشرق‌زمین دارد. اندیشمندان روس همیشه در طول تاریخ علاقمند بودند که با این تمدن غنی آشنا شوند و از آن بهره گیرند. از طرف دیگر، ایران و روسیه دو کشور همسایه هستند، به‌خاطر این‌که روابط درستی با یکدیگر داشته باشند، ضرورت دارد همدیگر را بهتر بشناسند.

6 - اقبال همسایگان خزری به آثار ادبی و فرهنگی طرف مقابل چگونه است؟
اگرچه مطالعات تطبیقی ادبیات و فرهنگ دو کشور ایران و روسیه انجام می‌گیرد، ولی در سطح قابل قبولی نیست. ولی همین اندک مطالعاتی که صورت گرفته نشان می‌دهد که روس‌ها همیشه به فرهنگ، آداب و ادبیات ما توجه داشتند و به اصطلاح نگاه‌شان به این حوزه عمیق و وسیع بوده‌است. و همچنین ایرانی‌ها هم در دوران مختلف نگاه‌شان به روسیه بوده‌است.
همان‌طور که می‌دانید، کلیسای ارتدکس روسیه تالستوی را تکفیر کرد. سالاویف کشیش و نویسنده مذهبی طی نامه‌ای از لف تالستوی خواسته بود به کلیسا برگردد. تالستوی با استفاده از داستان "موسی و شبان" مولوی به او پاسخ داد. تالستوی در نامه خودش از سالاویف می‌خواهد که به او هم مانند شبان مولوی نگاه کند. در ادامه می‌افزاید که قلب او هم مانند آن شبان آرام است و می‌ترسد آن چیزهایی که دارد را از دست بدهد. خواندن نامه تالستوی برای هر ایرانی ایجاد غرور می‌کند و نشان از جایگاه ادبیات فارسی در بین مردم و اندیشمندان روسی دارد. در ضمن بیانگر آن است که نویسندگان روسی با بهره‌گیری از اندیشه‌های متفکران ایرانی، دیدگاه‌ها و نظرات خود را درباره‌ی موضوعات مختلف بیان می‌کردند.
همچنین به پوشکین به‌خاطر استفاده زیاد از اندیشه‌های سعدی در اشعار و نوشته‌هایش، بعد از نگارش "فواره‌ی باغچه‌سرا" لقب "سعدی جوان" دادند. حتی از نام و ابیاتی از سعدی در رمان "یوگنی آنگین"، که یک رمان کاملا روسی است، استفاده می‌کند.
دکتر کریمی مطهر در پاسخ به این سوال که کیفیت ترجمه‌های فارسی به روسی را چگونه ارزیابی می‌کنند، گفتند که در مجموع می‌توان مهر تاییدی بر این ترجمه ها زد، زیرا باتوجه به تاثیرگذاری ادبیات و فرهنگ ایرانی که در آثار روسی مشاهده می‌کنیم، نشان از آن دارد که کیفیت آنها خوب بوده‌است. ایران‌شناسی در روسیه خیلی پیشرفت داشته‌است و روس‌ها روی ادبیات، زبان و فولکلورمان کارهای با ارزشی انجام دادند.

تهیه و تنظیم: امین حسین زاده، مترجم زبان روسی و عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS)

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTA2MDI

الهه کولایی: شرایط فعلی به‌هیچ‌وجه زمان مناسبی برای توافق پیرامون رژیم حقوقی خزر نیست/ اشتباهات گذشته تکرار نشود

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) -  به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، هفتاد و سومین نشست کارشناسی مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی با همکاری گروه حقوق عمومی دانشگاه تهران و موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر با عنوان «دریای خزر، تحدید حدود مناطق دریایی، ژئوپلیتیک» روز دوشنبه با حضور الهه کولایی مدیر مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی، باقر میرعباسی و ساسان صیرفی اساتید دانشگاه تهران، میثم آرائی درونکلا مدیر موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر و آرمین طلعت دانشجوی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

ماهیت مسائل حقوقی خزر سیاسی است

الهه کولایی، استاد گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران در ابتدای این نشست با اشاره به اهمیت منطقه خزر گفت: اگرچه امروز موضوع خزر ظاهراً بحثی حقوقی است؛ اما این مساله ماهیتی حقوقی ندارد و موضوعی کاملاً سیاسی است. در چنین بستری، معادلات قدرت اهمیت بسیار دارند.
این استاد دانشگاه در ادامه با اشابره به اسناد تاریخی که در آن‌ها این دریا با نام «دریای خزر» نام برده شده است، اظهار داشت: در قرارداد 1940 سفیر شوروی اذعان کرده "خزر دریای ایران و شوروی است". پس در به کاربردن واژگانی مانند دریای مازندران باید احتیاط؛ و توجه کرد نام رسمی مورد استفاده در متون رسمی کشور "دریای خزر" است.

سایه قدرت‌های بزرگ بر خزر

کولایی افزود: در قراردادهای گلستان و ترکمانچای سایه‌ قدرت برتر بر قراردادها افتاده بود. در این قراردادها حق استفاده و کشتیرانی در این دریاچه از ایران گرفته شده بود، اما در سال 1921 در پایان جنگ داخلی و انقلاب اکتبر روسیه قرارداد عدم تعرض ایران و شوروی به امضا رسید. در قرارداد سال 1921 نگاه انقلابیون شوروی که خود را طرفدار آزادی، حقوق و برابری و مخالف استثمار معرفی می‌کردند، بازتاب یافت. بر این پایه قراردادهای استعماری پیشین لغو شد و ایران حق کشتیرانی در این دریا را پیدا کرد. در سال 1940 و آغاز جنگ جهانی دوم نیز شرایط و ملاحظات مشابهی برقرار بود و در این شرایط قرارداد سال 1940 برای تنظیم روابط دو طرف بسته شد.

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و آغاز اختلافات

این استاد دانشگاه و نماینده پیشین مجلس ضمن اشاره به تحولات پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، افزود: در سال 1992 یعنی سال پس از فروپاشی شوروی نیز که ایران به‌جای یک کشور با چند کشور جدید هم مرز شده بود، همه دولت‌های همسود توافقی مبنی بر پایبندی به توافق‌های دوران شوروی با روسیه امضا کردند. همین کشورها در سال 1994 دوباره بر این تعهد صحه گذاشتند. در سال 1994 باکو با وجود دوگانگی در مواضع روسیه، قراردادی را برای بهره‌گیری از منابع نفت خزر امضا کرد و لوک اویل وارد پیمان‌های جدیدی در منطقه شد. وزارت امور خارجه روسیه با این مساله مخالفت کرد و حق استفاده یک‌جانبه از منابع دریای خزر و بهره‌برداری بدون اجماع سایر کشورها را به رسمیت نشناخت. این سند امروز قابل استناد است.

موازنه ژئوپلیتیکی با روسیه

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: باید توجه کرد جمهوری آذربایجان و بقیه کشورها به تدریج از سال 1994 به موازنه‌ ژئوپلیتیکی برای مهار روسیه روی آوردند؛ زیرا روسیه مفهوم «خارج نزدیک» را مورد توجه قرار داده بود و این فرصتی برای کشورها بود که با موازنه بین روسیه و آمریکا به تامین منافع ملی و گرفتن امتیاز از این کشور بپردازند.

همه کشورهای بازمانده از شوروی با شدت و ضعف از منافع چنین سیاستی بهره برده‌اند، اما ایران به عنوان کشوری که همسایه خارج نزدیک است، از چنین سیاستی استفاده نکرده است. معادله قدرت پیوسته تغییر کرده، اما ایران در گرفتن سهم خود در خزر ابزاری برای چانه زنی ایجاد نکرد. امروز سوال مهمی که مطرح است، این است که ایران برای چانه زنی در برابر تک تک این کشورها چه اهرم‌های فشار و ابزارهایی برای چانه زنی فراهم کرده است؟

ابزارهای چانه‌زنی ایران

کولایی در ادامه با برشمردن ویژگی‌های خاص و ژئوپلیتیکی منطقه‌ خزر و پیرامون آن گفت: در زمان آقای خاتمی من از طرف مجلس به امضای آقای کروبی به عنوان نماینده مجلس در امور دریای خزر معرفی شدم که البته هیچ‌گاه به این نشست‌ها دعوت نشدم. وقتی با آقای خاتمی و به دعوت ایشان به اولین نشست سران در عشق‌آباد رفتیم، شرایط بین‌المللی خاصی حاکم بود. در آن هنگام بوش ایران را به عنوان محور شرارت معرفی کرده بود. کشورهای حوزه خزر با سوءاستفاده از شرایط ایجادشده، فرمول یک به علاوه چهار را مورد توجه قرار دادند. نیاز‌اف این برنامه را برای میز کنفرانس اعلام کرده بود که با مخالفت آقای خاتمی روبرو شد. از نخستین نشست سران حتی یک جمله بیانیه مشترک صادر نشد، زیرا کشورهای ساحلی دیگر بنا داشتند از شرایط به سود خود استفاده کنند، اما موفق نشدند. با پایان آن دوره و پیگیری سیاست‌های تهاجمی در دوره‌های بعد، قدرت مانور ایران کاهش شدیدی یافت. در این دوره روسیه ابتکار عمل را در مسائل خزر به دست گرفت و آگاه بود ایران قدرت مانور و ابزار چانه‌زنی قابل توجهی ندارد. حتی وزیر خارجه وقت آقای متکی از 13 یا 11 درصد سهم ایران صحبت کرد. بنابراین روند تحولات نشان می‌دهد با اولویت بندی نادرست مسائل در سطح کلان، چگونه ایران شکل روز افزون جایگاه خود را در این حوزه از دست داد. روس‌ها به خوبی اطلاع دارند ایران قدرت مانور و ابزار چانه‌زنی ندارد. بنابراین معادلات قدرت رژیم حقوقی دریای خزر را شکل داده است و می‌دهد.

شرایط فعلی زمان مناسبی برای توافق نیست

کولایی در پایان هشدار دادند: «ما به دلیل بی‌توجهی به نقش مهم معادلات قدرت و نحوه‌ی امتیازگیری در روابط بین‌الملل، از 19 درصد دوران خاتمی به 13 و 11 درصد دوران احمدی نژاد رسیدیم. اما در شرایط حساس کنونی چه باید کرد؟ با توجه به اینکه آقای لاوروف اعلام کرده احتمال توافق در مورد خزر در نشست پیش روی سران وجود دارد، هشدار اکید می‌دهم شرایط فعلی زمان مناسبی برای توافق نیست. در قانون اساسی ایران قید شده هیچ دولتی حق ندارد از منافع سرزمینی و حقوق حقه ملت چشم‌پوشی کند. وضعیت فعلی با توجه روابطی که ما با روسیه داریم و مذاکراتی که بین آمریکا و این کشور در جریان است، به هیچ وجه زمان مناسبی برای امضای هیچ سندی نیست.

در ادامه این نشست همچنین گزارشات و مطالبی از سوی دیگر کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر پیرامون مسائل سیاسی، حقوقی، زیست‌محیطی، بین‌المللی و امنیتی خزر ارائه شد.

منبع: خبرگزاری تسنیم (https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/04/27/1779079)

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTA1NDI

برآیند نشست کارشناسی خزر در دانشگاه تهران: ایران برای امضای پیش‌نویس رژیم حقوقی دریای خزر عجله نکند

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - نشست کارشناسی تحت عنوان "دریای خزر، تحدید حدود مناطق دریایی، ژئوپلیتیک" به ابتکار مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی، گروه حقوق عمومی دانشگاه تهران و موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر در 25 تیر 1397 در دانشگاه تهران برگزار گردید. کارشناسان، صاحبنظران و اساتید برجسته‌ای در این نشست حضور داشتند که می‌توان آن‌ها را به ترتیب زیر لیست نمود:

•     آقای دکتر مهدی اشرفی مدیر کل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی؛ دبیر ملی کریدور تراسیکا
•    خانم دکتر الهه کولایی، استاد علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
•     آقای مجید صمدزاده صابر، دبیر دبیرخانه خزر در وزارت امور خارجه
•    آقای دکتر باقر میرعباسی، مدیر گروه حقوق عمومی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
•    دکتر میثم آرایی درونکلا، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و مدیر موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر
•    آقای دکتر ساسان صیرفی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
•    آقای آرمین طلعت، دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبایی و مترجم

هر کدام از کارشناسان و صاحبنظران فوق‌ از جنبه‌های مختلف سیاسی-نظامی، اقتصادی-تجاری و حقوقی مسائل جاری دریای خزر، به صورت ویژه موضوع رژیم حقوقی دریای خزر را مورد تحلیل و بررسی قرار دادند. تقریبا محور همه بحث‌ها و گفتگوهای صورت گرفته در نشست موضوع امضای کنوانسیون مرتبط با رژیم حقوقی دریای خزر بوده است که قرار است در مرداد سال جاری به امضای روسای جمهور کشورهای ساحلی خزر برسد. تقریبا همه کارشناسان، صاحبنظران و اساتید حاضر در نشست دانشگاه تهران بر روی این موضوع اتفاق نظر داشته‌اند که به دلایلی مختلفی مقامات ج.ا.ایران نباید در امضای این کنوانسیون تعجیل کنند.

اولا، کشور در وضعیتی قرار داد که امضای این کنوانسیون با هر کیفیتی دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در وضعیت دشواری قرار خواهد داد؛ به طوریکه در آن شرایط بسیاری از محافل سیاسی و کارشناسی کشورمان دستگاه دیپلماسی را به این دلیل که ایران در وضعیت نامطلوب سیاسی و اقتصادی قرار دارد و اولویت آن در حال حاضر مبارزه با آمریکا است، به امتیازدهی به روسیه برای عبور از پرونده خزر متهم می‌سازند.

دوما، کنوانسیونی که بنابر برنامه‌ریزی قرار است در مرداد ماه به امضاء برسد، در برخی بندها و ماده‌ها دارای محتوا و یا در برخی بندها و ماده‌ها خالی از محتوایی است که در میان مدت و بلند مدت می‌تواند برای ایران به چالش و حتی تهدید بدل گردند. بنابراین برآیند نشست کارشناسی تهران توصیه به دستگاه دیپلماسی ایران مبنی بر پرهیز از هرگونه شتاب‌زدگی و سراسیمگی در امضای کنوانسیون به دلایل فوق‌الذکر بوده است.

البته برخی کارشناسان حاضر در نشست به همراه آقای صابر ابراز امیدواری کرده و به حاضرین در نشست اطمینان داده‌اند که مسیری که دولت طی می‌کند صحیح است و در کنوانسیون هیچ بند و ماده‌ای که منافع کشورمان را با چالش یا تهدید مواجه خواهد کرد، وجود ندارد. همچنین لازم به ذکر است که در جریان این نشست برخی حاضرین نیز محافل کارشناسی و سیاسی کشور را به خیانت متهم نموده و اظهار کرده‌اند که هر تصمیم و توافقی بدون در نظر گرفتن مفاد توافقنامه‌های سال‌های 1920 و 1941، به صورت واضح‌تر، بدون در نظر گرفتن سهم 50 درصدی ایران از دریای خزر قابل پذیرش نخواهد بود.

منبع: موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS)

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTA1NDQ