موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

 موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر(IIKSS)- ترکمنستان را یکی از کشورهای جدا شده از شوروی می‌توان دانست که در مقایسه با دوران قبل از فروپاشی شوروی وضعیت اقتصادی به مراتب بهتری دارد اما برای اینکه آن را یک کشور موفق بدانیم فاصله جدی دارد. به بیان دیگر وجود منابع عظیم انرژی در این کشور بعنوان سنگ بنای اقتصادی عمل نموده و سیاست‌های داخلی و خارجی عشق‌آباد نیز بر اساس و پایه همین فاکتور مهم تهیه و تدوین شده است، ولیکن طی سال‌های اخیر سوء مدیریت مقامات در این کشور وضعیت مردم را با چالش جدی روبرو نموده است. اما مهمترین و بزرگترین چالش پیش‌روی این جمهوری آسیای میانه موقعیت ژئوپلتیک و محصور در خشکی آن می‌باشد که عملاً فروش تولیدات انرژی را برای آن سخت و دشوار نموده است. همچنین در حوزه صادرات نفت شاید نتوان ترکمنستان را در خام فروشی این محصول ارزشمند موفق دانست، زیرا با اینکه این امر از طریق رود ولگا در روسیه امکان‌پذیر است اما ترکمنستان مجبور است خود را با سلایق ترانزیتی روسیه تطبیق دهد.

در حال حاضر سیاست عمومی عشق‌آباد صادرات گاز است و طی چند سال اخیر نیز تنوع در صادرات انرژی و تبدیل آن به برق نیز در دستور کار این کشور قرار گرفته است. مقامات عشق‌آباد چهار اصل همگرایی در بازار انرژی، امنیت انرژی، توسعه پایدار و جذب سرمایه‌های خارجی را به عنوان سیاست اعلامی خود بیان نموده‌اند که در دبیرخانه مجمع عمومی سازمان ملل نیز این بیانیه را ثبت و منتشر کرده‌اند.

همگرایی در بازار انرژی و تنوع مصرف‌کنندگان و خریداران گاز ترکمنستان باعث گردید گزینه‌های مختلفی برای انتقال گاز این کشور مطرح شود. در گذشته گاز ترکمنستان به روسیه و ایران صادر می‌شد و در حال حاضر خطوط انتقال به چین(سه خط لوله) نیز وجود دارد به نوعی که ترکمنستان بزرگترین تامین کننده گاز چین لقب گرفته است و تا سال 2020 حجم صادرات گاز به این کشور آسیای جنوب شرقی به 65 میلیارد متر مکعب خواهد رسید که این مهم با تکمیل خط لوله چهارم تحقق خواهد یافت.

در این خصوص می‌توان اینگونه اظهار کرد که، عدم خرید گاز از سوی روسیه و اختلافات با ایران از یک سو و فروش ارزان گاز به چین از سوی دیگر، مقامات ترکمن را به فکر تنوع در مسیرهای انرژی سوق داده است. ایجاد خط لوله "تاپی" و "ترانس خزر" از گزینه‌های مهمی هستند که توسط عشق‌آباد در حال پیگیری و بررسی است و در این راستا کشورهای اروپایی،آذربایجان و ترکیه پشتیبانی خود را از این طرح اعلام نموده‌اند. در واقع پیوستن به خط لوله "ترانس آناتولی" برای ترکمنستان بعنوان یک آرزوی بزرگ تبدیل شده است که عدم تعیین رژیم حقوقی دریای خزر و مسائل زیستی طی سال‌های اخیر این خواسته را به درازا کشانده بود. واضح‌تر آنکه سیاست فعلی ترکمنستان در رابطه با انرژی، تنوع در بازار صادرات می‌باشد.

امنیت انرژی از دیگر مواردی است که ترکمنستان بر اجرای آن و تامین انرژی جهانی تاکید دارد و ارائه طرح‌های پیشنهادی عشق‌آباد در رابطه با امنیت منابع انرژی در بازارهای جهانی انجام شده است. در همین چارچوب حمل و نقل انرژی که در سطور پیشین نیز بدان اشاره گردید همواره در راستای دستیابی راحت‌تر جامعه جهانی تاکید شده است و مقامات این جمهوری اعتقاد دارند که حمل و نقل انرژی می‌بایست عادلانه، منصفانه، اقتصادی و تجاری باشد و تهیه و تنظیم یک توافقنامه چندجانبه در زمینه ترانزیت ضروری می‌باشد. حال باید از خود پرسید کشور داعیه‌دار امنیت انرژی جهانی که سابقه بستن شیر گاز در فصول سرد را داراست و از آن بعنوان اهرم فشار برای وصول مطالبات استفاده کرده است آیا می‌تواند در آینده ضامن امنیت انرژی جهانی باشد؟ یا بهتر آنکه چه تضمینی وجود خواهد داشت که این کشور آسیای میانه دگر بار از این اهرم برای مطالبات و خواسته‌های جهانی از آن بهره نبرد؟

از دیگر مسائل مهمی که ترکمنستان بر اجرای آن تاکید دارد توسعه پایدار زیرساخت‌ها در راستای تامین امنیت انرژی جهانی و ترانزیت آن می‌باشد که تحقق این واقعیت نیازمند به جذب سرمایه‌های خارجی است. در همین چارچوب و طی سال‌های اخیر شرکت‌ها و غول‌های نفتی و گازی جهان همچون دراگون اویل(ایرلند-امارات)، اکسون موبیل(آمریکا)، پتروناس(مالزی) و دیگر کمپانی‌های فعال در این عرصه و نیز کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس با افزایش حضور در طرح‌ها و پروژه‌های اکتشافی و استخراجی ترکمنستان سرمایه‌های خود را به این کشور گسیل نموده‌اند که بدین ترتیب می‌توان ادعا کرد دستیابی به افزایش تولید و صادرات در آینده برای این کشور امکان‌پذیر خواهد بود.

قاسم عزیزی، عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTA5MDE