خلیج مازندران - واقعیت جغرافیایی، سیاسی و حقوقی غیر قابل انکار

1. خلیج را می توان فرو رفتگی و یا پیشروی آب به درون سرزمین یک کشور به حساب آورد.
2. رویه های عمومی کشورها به موضوع خلیج های تاریخی توجه ویژه ای دارد. دلیل شناسایی خلیج های تاریخی نیز مولفه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و حقوقی می باشد که در جهت تامین منافع یک کشور و یا اتباع آن کشور شکل گرفته است.
3. عموماً خلیج های تاریخی در درون سرزمین های یک کشور محاط شده اند. بدین ترتیب می توان اینگونه تفسیر کرد که شناسایی بحث خلیج های تاریخی در کنوانسیون حقوق دریاها و نیز تجربه های تحدید حدود مناطق دریایی ناشی از اصل "زمین بر دریا حکومت می کند" است.
4. ممکن است خلیج های تاریخی دارای اسم مشخصی بوده و یا اینکه اسم مشخصی نداشته باشند. به عنوان مثال خلیج تاریخی متعلق به لیبی در دریای مدیترانه دارای نام مشخصی نیست. همچنین ممکن است دارای نامی مشخص و تاریخی بوده باشند مانند خلیج تارنتو والی در ایتالیا.
5. فلسفه شناسایی خلیج های تاریخی انضمام آب های محاط در آن به آب های داخلی یک کشور است. در واقع یکی از آثار ایجاد یا شناسایی خلیج های تاریخی جابجایی خط مبداء دریای سرزمینی به مکانی دورتر از خط ساحل درونی خلیج ها است.
6. دیوان بین المللی دادگستری در قضیه لیبی و تونس به وجود، شناسایی و اثر خلیج قبّه در تونس متعرض نمی گردد.
7. ایتالیا، کانادا، چین، روسیه، فیلیپین، هند، کامبوج، فنلاند، تونس، لیبی، عربستان و ایران از جمله کشورهایی هستند که اقدام به تعریف و شناسایی بخشی از مناطق دریایی خود به عنوان خلیج های تاریخی نموده اند.
8. در واقع خلیج های تاریخی در بطن خود بر محوریت شناسایی یک حق مکتسبه بنا گردیده اند. مساحت و عرض دهانه ورودی خلیج یک امر کلیدی برای شناسایی آن نیست. به عنوان مثال عرض دهانه خلیج تاریخی متعلق به لیبی بیش از 500 کیلومتر است و یا مساحت خلیج هادسون در کانادا بیش از 3 میلیون 200 هزار کیلومتر مربع است که مساحتی دو برابر ایران دارد.
9. ما می توانیم از نام های رایج تاریخی در دریای خزر دو تفسیر گوناگون داشته باشیم. اول آنکه نام هایی نظیر دریای مازندران یا قزوین و .. را شامل کل خزر بدانیم و دوّم اینکه بگوییم نام های نظیر دریای مازندران و یا قزوین و ... شامل بخش ایرانی خزر به حساب می آمده که ایران آن را به عنوان آب های داخلی خود در نظر گرفته و هیچگاه طرف مقابل به این امر متعرض نگردیده است.
10. ظاهراً روسیه و قزاقستان در تحدید حدود مناطق شمال دریای خزر به این موضوع احترام گذاشته اند. همچنین در همین دریا شاهد خلیج گرگان نیز می باشیم.
11. اهمیت خلیج های تاریخی در آن است که خط مبداء دریای سرزمینی از انتهای آن به حساب آمده و نقطه شروع تحدید حدود مناطق دریایی از انتهای آن است نه آنکه از ابتدای آن باشد.

جعفر پرنوری الکنورد؛ کارشناس ارشد حقوق بین الملل

منبع: موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر  (IIKSS)

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/OTkwNA