•
دریای شگفتانگیز - واقعیات جذاب دریای خزر
موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - دریای خزر پهنه آبی فوق‌العاده مهم برای اقتصاد و کشتیرانی است که قرن‌ها پیش دریانوردان شجاع و دلیر با کشتی‌های دارای بادبان‌های گسترده از آن می‌گذشتند. این دریا کاملا بسته است، یعنی از آب‌های اقیانوسی در جهان جدا بوده و همین موضوع دریای خزر را منحصر به فرد ساخته است. ساحل دریای خزر بسیار زیبا است و چشمه‌های معدنی متعدد و متمایزی در آن قرار دارد. این دریاچه در بخش شمالی بیش از هزار کیلومتر و در بخش شرقی 435 کیلومتر امتداد دارد.
در بین دانشمندان و محققین این اختلاف نظر وجود دارد که دریای خزر را دریا تصور نمایند یا اینکه آن را دریاچه اطلاق کنند. این ابهام و عدم شفافیت موجب گردید که این دریا، دریای بسته تلقی گردد (بزرگترین پهنه آبی بسته)، اما در زمان مشابه این دریا به لحاظ اندازه، بزرگ‌تر از برخی دریاهای دیگر است.
.jpg)
عمق: در عمیق‌ترین نقطه دریای خزر، فاصله بیش از یک کیلومتر (1025 متر) سطح آب را از بستر جدا می‌سازد.
سطح آب دریای خزر ثابت نیست، اما در حال حاضر میل به سمت کاهش در آن وجود دارد.
دریای خزر در مرز اروپا و آسیا واقع شده است.
پنج کشور آب‌های دریای خزر را احاطه کرده‌اند: ایران، قزاقستان، روسیه، آذربایجان و ترکمنستان؛ در بین این کشورها، کم‌ترین بخش خط ساحلی دریای خزر متعلق به روسیه است.
یک تئوری علمی وجود دارد که بر اساس آن، دریای سیاه و دریای خزر نزدیک به 10 هزار سال پیش واحد و به هم پیوسته بودند.
رودخانه ولگای روسیه بخشی بزرگی از آب دریای خزر را تامین می کند.
بیش از صد نوع ماهی مختلف در آب‌های دریای خزر زندگی می‌کنند. در واقع این تعداد چندان زیاد نیست، برای نمونه در رودخانه لنا (شرقی‌ترین رود از سه رود بزرگ سیبری) انواع بیشتری از ماهی‌ها وجود دارد.
نه دهم خاویار سیاه تولید شده در جهان از دریای خزر استحصال می‌شود. گران‌ترین خاویار - خاویار الماس، خاویار بلوگا-آلبینوس است که به ندرت از ایران صادر و در قوطی‌هایی از طلای خالص بسته‌بندی می شود.
آب دریای خزر هر 4000 سال به صورت کامل باز پر می‌شود.
بزرگترین بلوگا که در سال 1921 در روسیه صید شده است تاکنون رتبه و جایگاه نخست خود را حفظ کرده است. این خاویار 1224 کیلوگرم وزن داشت و در دریای خزر صید شده بود. این ماهی غول پیکر با خاویار پر شده بود. تصویر بزرگترین بلوگا کاملاً شگفت انگیز است. این شاه ماهی قابل مقایسه با هیولاهای اقیانوسی است: کوسه‌ها، نهنگ‌های قاتل و شبه نهنگ تک‌شاخ.
مساحت دریای خزر بیشتر از مساحت ژاپن و کمی کم‌تر از مساحت آلمان است. مساحت این دریا در حال حاضر تقریبا 371000 کیلومتر مربع است.
اگر خزر را دریاچه تصور کنیم، نه دریا، در آن صورت این دریاچه به لحاظ دارا بودن عمق، پس از دریاچه‌های بایکال و تانگانیکا در جایگاه سوم قرار دارد.
در دنیا 850 نوع جانور و حیوان زندگی می‌کنند. منحصر به فردترین جاندار دریای خزر فک خزری است. در سال‌های گذشته به راحتی می‌شد فک خزری را در آب‌های این دریا مشاهده نمود. ساکنان محلی حتی بر این باور بودند که در زمان شنا در دریا یا ماهیگیری به آسانی می‌شد مشاهده نمود که فک‌ها چگونه در این نزدیکی به شنا می‌پردازند. در حال حاضر، جمعیت فک خزری ده‌ها برابر کاهش یافته و در آستانه انقراض قرار گرفته است.
به بهانه معرفی زیبائی‌های بی‌نظیر و شگفتانگیز بزرگترین دریاچه سیاره زمین توجه همگان را به برخی از مهم‌ترین مشکلات زیست‌محیطی و اکولوژیکی دریای خزر جلب می‌کنیم. بدون تردید نفت آلوده کننده اصلی دریای خزر است. این نوع آلودگی از رشد فیتوپلانکتون‌ها و فیتوبنتون‌ها جلوگیری نموده، به کاهش اکسیژن در آب کمک کرده و به بسیاری از مشکلات دیگر همچون بیماری ارگانیسم‌های زنده و ظهور و بروز گونه‌های ناشناخته و عجیب و غریب در دریای خزر خواهد انجامید که همه آن‌ها در نهایت به از بین رفتن ماهیان کمیاب، پرندگان آبزی و ماهیان خاویار می شود. بعید به نظر می‌رسد که کسی از اهالی خزر به این سوال پاسخ مثبت دهد که آیا می‌توان با درآمدهای ناشی از فروش نفت این همه ضرر و زیان را جبران نمود.
صید غیرقانونی در دریای خزر نیز یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش ماهیان خاویار در این دریا است. ما از اخبار و گزارشات پیرامون دستگیری صیادان غیرقانونی ماهی در دریای خزر در کشورهای خزری کم نمی‌شنویم. بدون تردید متولیان اکولوژی و موضوعات زیست محیطی جمهوری‌های خزری باید با مسئولیت بیشتری مبارزه با مافیای صید ماهی در دریای خزر را در دستور کار خود قرار دهند. سرازیر شدن آب دریاها و رودخانه‌ها به دریای خزر، آب‌هایی که دارای سطح بالای آلودگی ناشی از پساب‌ها و فاضلاب‌های خانگی و صنعتی هستند نیز از جمله بزرگترین مشکلات اکولوژیکی دریای خزر تلقی می‌گردد که به کاهش اکسیژن در آب منتهی خواهد شد.
در نهایت با یادآوری مجدد شگفتی‌های بی‌نظیر دریای خزر که در بالا به پاره‌ای از آن‌ها اشاره گردید، بار دیگر توجه اهالی خزری از ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان را به موضوع بسیار حیاتی اکولوژیکی و زیست‌محیطی این پهنه آبی جلب می‌کنیم. نگذاریم این موهبت الهی - دریای خزر - در پیش چشمانمان غرق شود تا روزی مجبور نشویم با اشک چشمانمان چنین استخر آبی منحصر به فرد و با شکوه در سیاره زمین را بیافرینیم.
ترجمه و تلخیص: محسن حمیدی، کارشناس و عضو شورای علمی موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر