موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

 جایگاه ترکیه در سیاست خارجی ترکمنستان

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر  (IIKSS) – ترکمنستان را می‌توان از جمله کشورهای پساشوروی معرفی نمود که پس از استقلال و با پیروی از سیاست خارجی بی‌طرفی مطلق توانسته است روابط راهبردی و نزدیکی را با ترکیه در عرصه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی به مدد پیشینه‌های تاریخی، فرهنگی، قومی و مذهبی ایجاد نماید. برگزاری نشست‌های مختلف در سطوح بالا میان مقامات عشق‌آباد و آنکارا فصل جدیدی از همکاری‌ها و روابط میان دو کشور را شکل داده است که عنوان"دو دولت و یک ملت" بعنوان شعار سیاسی میان روابط ترکمنستان و ترکیه انتخاب گردید. خاطرنشان می‌شود که شکل‌گیری روابط سیاسی میان عشق‌آباد و آنکارا پس از استقلال ترکمنستان از شوروی ابعاد جدیدی به خود گرفته است و ترکیه اولین کشوری بود که ترکمنستان را به رسمیت شناخت و سفارتخانه خود را در این کشور آسیای میانه بنا نمود. البته طی چند سال اخیر گرایش و نزدیکی رهبران ترکیه و ترکمنستان در رابطه با فعالیت‌های سیاسی-اقتصادی افزایش قابل توجه و چشم‌گیری داشته است که گسیل شدن سرمایه‌های تاجران ترکیه‌ای به ترکمنستان و تمرکز بر روی ساخت و سازهای مختلف نشان از آن دارد و نزدیکی روابط میان دو کشور در عرصه‌های مختلف مرهون روابط سیاسی نزدیک و همسو میان دو کشور می‌باشد.

البته فاکتورهای دیگری برای نزدیکی روابط میان ترکیه و ترکمنستان وجود دارد که می‌توان به آنها استناد نمود که هریک به نوبه خود نقش قابل ملاحظه‌ای در شکل‌گیری روابط نزدیک میان دو کشور داشته‌اند که به شرح ذیل می‌باشد:

1- فاکتور دین و مذهب:
از مهمترین عواملی که توانسته است نقش مهمی در نزدیکی روابط میان دو کشور ایفا نماید فاکتور دین و مذهب می‌باشد. حدود 98 درصد شهروندان ترکیه مسلمان هستند و در سوی مقابل 93 درصد مردم ترکمنستان پیروان دین اسلام هستند که می‌توان در این خصوص ابراز داشت ضریب شباهت دینی میان دو کشور حدود 93 درصد می‌باشد. البته فراموش نمی‌کنیم که اکثر شهروندان دو کشور پیرو مذهب سنی هستند که فاکتور مذهب نیز نقش پررنگی در نزدیکی روابط داشته است، از جمعیت حاضر در ترکیه 65 درصد و در ترکمنستان 80 درصد پیرو مذهب سنی حنفی می‌باشند. لازم به ذکر است مساجدی از سوی ترکیه در مناطق مختلف ترکمنستان ساخته و یا بازسازی شده‌اند.

2- فاکتور زبان:
در این خصوص باید گفت شهروندان ترکمنستان به زبان ترکمنی و شهروندان ترکیه به زبان ترکی تکلم می‌کنند و نکته جالب توجه در این رابطه آن است که هر دو زبان ترکمنی و ترکی ریشه زبانی مشترکی دارند و متعلق به گروه زبانی اغوز زبان ترکی هستند و می‌توان اذعان داشت فاکتور زبان نیز توانسته است نقش مهم و بسزایی در شکل‌گیری و نزدیکی روابط دو کشور داشته باشد.

3- فاکتور فرهنگ:
نفوذ فرهنگی ترکیه در ترکمنستان غیرقابل انکار می‌باشد و طی چند سال اخیر روند رو به رشدی را در این عرصه داشته است و استفاده از ابزار رسانه توسط آنکارا در راستای اشاعه فرهنگ مورد استفاده قرار گرفته است. ساخت مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در ترکمنستان از سوی ترکیه طی چند سال اخیر رشد قابل توجهی داشته و دگر سو حضور دانشجویان و محصلین ترکمن نیز برای تحصیل در ترکیه سیر صعودی به خود گرفته است. خاطرنشان می‌کنیم ساخت مدارس و مراکز آموزشی از سوی ترکیه از سال 1994 آغاز شده است.

فاکتورها و اِلمان‌های همکاری میان دو کشور که در بالا به آنها اشاره شد نزدیکی روابط سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... را رقم زده است که برای طرفین نیز دست‌آوردهایی داشته است. در این راستا از جمله اولویت‌های همکاری میان ترکمنستان و ترکیه که طی سال‌های اخیر مورد توجه طرفین قرار گرفته در زمینه انرژی می‌باشد که در حال حاضر وارد ابعاد جدیدی شده است. تردیدی نیست که ترکمنستان سودای تنوع بازار و انتقال گاز به بازارهای اروپایی را دارد و آن را بعنوان یکی از بازارهای هدف می‌پندارد و دگر سو ترکیه نیز تلاش می‌کند دسترسی خود به انرژی منطقه خزر را برای ترانزیت به اروپا افزایش دهد. ترکیه برای تحقق این مهم مبادرت به احداث خط لوله باکو-تفلیس-جیهان و خط لوله ناباکو نمود که نفت و گاز آذربایجان را به اروپا منتقل می‌کند. آنکارا به خوبی دریافته است که افزایش ترانزیت انرژی کشورهای خزری به اروپا سود هنگفتی برای این کشور به ارمغان می‌آورد و به همین منظور سعی دارد انرژی بیشتری را برای تزریق به خط لوله ناباکو فراهم آورد. در این خصوص باید گفت ترکیه از هدف ترکمنستان برای ارسال گاز به اروپا آگاه است و همواره سعی می‌کند با پیش کشیدن مسئله ترانس خزر عشق‌آباد و باکو را ترغیب به احداث آن نماید، ولیکن عدم تحدید حدود مناطق دریایی و مخاطرات زیست محیطی مانع از این امر شده است.
با توجه به هر آنچه که در این مقاله به آن‌ها اشاره گردید می‌توان اینگونه اظهار داشت، صنعت ترکمنستان هر چند در مقایسه با گذشته و با حضور سرمایه‌گذاران خارجی روند رو به رشدی را تجربه می‌کند اما از این نکته غافل نمی‌شویم که بخش اعظمی از درآمدهای دولت عشق‌آباد از راه فروش منابع انرژی تامین می‌شود و بدون تردید نفع حاصل از سرمایه‌گذاری‌های خارجی سهم بخش خصوصی می‌گردد.

 قاسم عزیزی، عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTAwMDE