موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

 

عدالت توزیعی و سهم کشورها در دریای خزر- ضرورت تاسیس یک نهاد دائمی (رژیم حقوقی دریای خزر-2)

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - عدالت از مهمترین مباحث علومی چون سیاست, حقوق و فلسفه است که از مهمترین و فراگیرترین نظریات مطرح در مبحث عدالت, عدالت توزیعی می باشد. بر اساس چارچوب وساختار عدالت توزیعی, منافع را باید میان عناصر ذینفع به گونه ای تقسیم کرد که هر یک از آنها اولاً از حداقل های لازم برخوردار بوده و دوماً, به نسبت عادلانه و منصفانه ای از منافع موجود بهره مند گردند. این یعنی باید به نسبتی میان طرفین به توزیع عدالت پرداخت که هیچ یک از طرفین بی بهره از منافع موجود نباشد و همچنین به نسبتی منطقی منافع میان همگان تقسیم گردد. در عدالت توزیعی محور توزیع عدالت بر اصل انصاف استوار است.

عدالت توزیعی نیازمند یک خالق و ناظم است. در عدالت توزیعی می باید لزوماً یک نهاد مقتدر موجود باشد تا اقدام به توزیع منافع نماید و بر اساس اصولی که تعریف گردیده است, منافع را میان انسان ها و یا کشورها توزیع نماید. اما در منطقه دریای خزر از وجود چنین نهادی که مقتدرتر از کشورهای حاشیه آن باشد محرومیم و در حال حاضر ناچاراً باید کشورهای حاشیه آن بر اساس اصول عمومی معاهدات و رویه های بین المللی اقدام به تدوین رژیم حقوقی حاکم نمایند. کشورهای حاشیه خزر با برگزرای نشست ها و کنفرانس های متعدد سعی در تبیین و روشن نمودن موازین حقوقی خزر و توزیع عدالت دارند اما باید اذعان نمود که نمی توان به وضعیت فعلی بسنده کرد و فقط دل به برگزاری نشست ها و کنفرانس ها خوش نمود.

بر اساس اصول عدالت توزیعی می باید استمراراً نهاد دائمی وجود داشته باشد تا نه تنها اصول و موضوعات عدالت را مشخص می کند بلکه بر توزیع عدالت نیز نظارت داشته باشد. کشورهای حاشیه خزر برای اینکه شاهد ثبات در تصمیمات و رویه های آتی در دریای خزر باشند می باید به فکر تاسیس یک کمیسیون دائمی به مانند سازمان های بین المللی منطقه ای باشند. این کمیسیون می تواند فتح الباب توسعه روابط همه جانبه و حتی تاسیس یک سازمان منطقه ای در خزر نیز باشد. البته در درون کشورها نهادی که اقدام به توزیع عدالت می نماید دولت است و اگر خواهان برقراری عدالت در دریای خزر هستیم باید از خود بپرسیم چه نهادی می تواند موفق تر از یک سازمان و یا کمیسیون باشد؟

شاهد مثال موفق چنین نهادی می تواند کمیسیون مرکزی کشتیرانی رود راین (Central Commission for Navigation on the Rhine  ) باشد که از قدیمی ترین سازمان های بین المللی جهان نیز به حساب می آید. هدف این کمیسیون تضمین و تشویق امنیت کشتیرانی و محیط زیست رود راین است. این نهاد بر اساس موافقتنامه ای که در کنگره وین در سال 1816 به تصویب رسیده بود تاسیس گردید. کنگره وین و کمیسیون رود راین, برآمده از جنگ های ناپلئونی بود و نکته جالب توجه آن این است که رژیم حاکم بر کشتیرانی در این رودخانه در سال 1868 (کنوانسیون مانهیم-Convention of Mannheim) به تصویب رسید. امروزه دبیرخانه و مقر این نهاد در استراسبورگ است. نکته مهم این گفته در آن است که بعد از مدت ها جنگ های خونین و نیز پشت سر گذاشتن دو جنگ جهانی اول و دوم, این نهاد به عنوان یکی از موفق ترین سازمان های بین المللی منطقه ای توانسته است پابرجا بماند و حال به چه دلیلی کشورهای حاشیه خزر نمی توانند به حصول توافق در این زمینه فکر کنند. این در حالیست که این 5 کشور در بهترین وضعیت روابط سیاسی نسبت به همه ادوار تاریخی به سر می برند.

همانگونه که بیان گردید موازین حقوقی خزر طی یک سلسله از نشست ها و اجلاس ها در حال پیگیری می باشد که این امر اگرچه لازم است اما مطلقاً کافی به نظر نمی رسد. از ضعف های اساسی نشست ها آن است که الزام های حقوقی و اداری در آن بسیار ضعیف است و تا یک معاهده به تصویب نرسد و روال قانونی خود را طی نکند محتوای آن معاهدات لازم الاجرا نمی گردد. همچنین کنفرانس ها و نشست ها به راحتی تحت تاثیر تحولات سیاسی کشورها قرار می گیرند به گونه ای که تحولات مربوط به خارج از دریای خزر این توانایی را دارند که مباحث دریای خزر را تحت تاثیر خود قرار داده و کنفرانس ها از این دیدگاه بسیار آسیب پذیرند. از دیگر ضعف های کنفرانس ها آن است که بخش مهمی از دستور کار جلسه و وضعیت حاکم بر جلسات تابع اراده و خواست کشور میزبان است که این نیز از نقاط ضعف یک کنفرانس به حساب می آید.

بر مبنای اصول عدالت توزیعی و ترکیب آن با یک ساختار نهادی(شبیه کمیسیون مرکزی کشتیرانی رود راین), حداقل هایی برای عناصر ذینفع تعریف می گردد که می باید بر اساس اصول عدالت و انصاف صورتبندی گردد. البته عدالت توزیعی, عقلانیت خاص خود را می طلبد و کشورهای حاشیه خزر شامل ایران, روسیه, آذربایجان, ترکمنستان و قزاقستان می باید راجع به تاسیس چنین نهادی عمیقاً تفکر نمایند. هر چند که وضعیت دریای خزر و مباحث مهمی چون منابع نفت و گاز آن و همچنین ماهیت رودخانه ای رود راین و تفاوت های آن با یک دریای بسته باعث می گردد که نتوان این دو منطقه را با یکدیگر مقایسه کرد اما کمیسیون رودخانه ای رود راین می تواند الگوی مناسبی برای 5 کشور حاشیه خزر باشد که چگونه می توان یک نظام حقوقی باثبات را تعریف نمود که حتی چندین جنگ جهانی نیز نتواند به آن آسیب برساند.

میثم آرائی درونکلا

دکتری حقوق بین الملل و عضو هیئت علمی دانشگاه

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MzM5Ng

 

 

جدول توزیع جمعیت شهرها و ایالات حاشیه دریای خزر- شهرهای خزری + توضیحات

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - دریای خزر توسط 5 کشور ایران, روسیه, قزاقستان, ترکمنستان و آذربایجان احاطه گردیده است که به ترتیب روسیه با وسعت 17.075.200 کیلومتر مربع و با جمعیتی بالغ بر 146.544.710 نفر در رتبه اول, ایران با وسعتی نزدیک به 1.648.195 کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به 80 میلیون نفر در رتبه دوّم و قزاقستان با وسعتی نزدیک به 27.724.900 کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به 18 میلیون نفر در جایگاه سوّم و آذربایجان با وسعتی نزدیک به 86.600 کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به 10 میلیون نفر در جایگاه چهارم و ترکمنستان با وسعتی نزدیک به 488.100 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 5.240.502 نفر در جایگاه آخر قرار دارد.

 بررسی آماری کشورهای حاشیه خزر مقداری پیچیده است و تراکم جمعیتی شهرهای حاشیه خزر در این 5 کشور متفاوت از نسبت جمعیت کل آنها با یکدیگر است.  به گونه ای که ایران بیشترین ساکن حاشیه دریای خزر را داشته و بعد از آن به ترتیب روسیه, آذربایجان, قزاقستان و ترکمنستان قرار دارند. لذا به بررسی وضعیت مناطق حاشیه ای دریای خزر در شهرها, ایالات و استان های حاشیه دریای خزر می پردازیم.

 

توضیحات مربوط به توزیع جمعیتی کشورهای خزر و تقسیمات کشوری هر یک از کشورهای حاشیه دریای خزر

 ایران:

 در ایران تقسیمات کشوری به ترتیب شامل استان, شهرستان, شهر, بخش و روستا می گردد و تقسیمات کشوری حاشیه دریای خزر در ایران محدود به سه استان نسبتاً پر جمعیت مازندران, گیلان و گلستان می گردد. وضعیت جغرافیایی این سه استان به گونه ای می باشد که اکثر شهرهای موجود در این سه استان به عنوان شهرهای ساحلی بوده و به سواحل خزر متصل می باشند.

 مازندران:

 مازندران با مساحت 23756 کیلومتر مربعی را می توان پرجمعیت ترین واحد تقسیمات کشوری در میان تمامی شهرها, استان ها و ایالات حاشیه دریای خزر دانست. این استان جمعیتی بالغ بر 3201486 نفر را در خود جای داده است.

 گیلان:

 گیلان دارای مساحتی بالغ بر 14044 کیلومتر مربع می باشد. جمعیت این استان نزدیک به 2560000 نفر بوده و از حیث جمعیت, بعد از جمهوری داغستان, دارای رتبه سوّم در جمعیت ساکن حاشیه دریای خزر می باشد.

 گلستان:

 گلستان با مساحت 20367 کیلومتر مربعی و جمعیت 1935000 هزار نفری در جایگاه پنجم جمعیتی در تقسیمات کشوری حاشیه دریای خزر می باشد.

 روسیه:

از حیث تقسیمات کشوری می توان روسیه را کشوری بسیار پیچیده و متنوع به حساب آورد. اما در ناحیه خزر روسیه دارای یک استان و دو جمهوری می باشد. این جمهوری ها عبارتند از جمهوری داغستان و جمهوری قالموقستان و استان آستاراخان می باشد.

 استان آستاراخان:

 آستاراخان 44100 کیلومتر مربع وسعت دارد که جمعتی نزدیک به 1018626 نفر را بر اساس سرشماری سال 2016 در خود جای داده است.  این استان دارای 11 شهرستان می باشد که تنها سه شهرستان آن دارای دسترسی مستقیم به ساحل خزر می باشند. اهمیت این استان در هم مرز بودن آن با کشور قزاقستان است.  تقریباً 70 درصد مردم این منطقه روس تبار و 16 درصد قزاق و مابقی انها از قومیت های دیگر می باشند. آستاراخان قطب گازی روسیه یا روسیه اروپایی به حساب می آید و منابع غنی نفت و گاز دارد.

 جمهوری داغستان:

 جمهوری داغستان که جمهوری هم مرز با کشور آذربایجان و گرجستان  نیز می باشد دارای مساحتی بالغ بر 50300 کیلومتر مربع می باشد که جمعیتی نزدیک به 3015660 نفر را در خود جای داده است. این جمهوری بعد از استان مازندران پرجمعیت ترین ناحیه سرزمینی حاشیه دریای خزر می باشد. این جمهوری دارای 42 منطقه می باشد که در خود 10 منطقه شهری را جای داده است. داغستان سرشار از نفت, گاز و سایر منابع طبیعی است.

 جمهوری قالموقستان:

 این جمهوری مساحتی نزدیک به 76100 کیلومتر مربع دارد که بر اساس آخرین سرشماری ها در سال 2016 جمعیتی نزدیک به 278733 نفر را در خود جای داده است. 57 درصد از مردم این جمهوری را قالموق های مغول تبار که عموماً بودایی هستند تشکیل می دهند.  32 درصد دیگر را نیز روس و مابقی از قومیت های دیگر می باشند. این جمهوری دارای 13 منطقه می باشد و تنها یک منطقه با نام لاگانسکی با دریای خزر دارای ساحل می باشد.

 قزاقستان:

 قزاقستان دارای 14 ناحیه یا استان می باشد که دو استان مانگیستاو و آتیراو در حاشیه دریای خزر قرار دارند.

 آتیراو:

 آتیراو دارای 118631 کیلومتر مربع مساحت می باشد که میزبان 581468 هزار نفر جمعیت میباشد که 91 درصد از ساکنان آن قزاق تبار می باشند. این استان به 7 ناحیه تقسیم می گردد که در خود 2 شهر و 10 شهرستان را جای داده است. ناحیه کورمانگازی در این استان تنها ناحیه ای است که دارای خط ساحلی با دریای خزر می باشد. این استان هم مرز با روسیه می باشد.

 مانگیستاو:

 این استان دارای 165642 کیلومتر مربع مساحت می باشد که 606900 نفر را در خود جای داده است. این استان هم مرز با ازبکستان و ترکمنستان می باشد. این استان دارای 7 ناحیه می باشد. ساحل این استان در دریای خزر سرشار از منابع نفتی و گازی می باشد. بیونو, مانگیستائو, کاراکیا, مونایلی و تاپکاراگان از شهرهای ساحلی این استان به شمار می روند.  86 درصد از جمعیت مردمان این منطقه را قزاق ها تشکیل می دهند و 8.5 درصد از آنها را روس ها و مابقی آنها شامل اقوام دیگر می گردد.

 ترکمنستان:

 کشور ترکمنستان به 5 ایالت تقسیم می گردد که ایالت بلخان این کشور از ایالت های ساحلی خزر به حساب می آید. این ایالت دارای 139270 کیلومتر مربع مساحت می باشد. این ایالت هم مرز با ایران, قزاقستان و ازبکستان می باشد و از این حیث از اهمیت استراتژیکی برخوردار است. اهمیت این امر زمانی دوچندان می شود که بدانیم جزایر دریای خزر مربوط به کشور ترکمنستان نیز در این ایالت قرار داشته و نفت و گاز ترکمنستان از این منطقه استحصال می گردند. جمعیت این ایالت نزدیک به 553500 نفر می باشد که عموماً از اقوام ترکمن می باشند. این ایالت دارای 7 شهر و 6 شهرستان می باشد.

 آذربایجان:

کشور آذربایجان به 10 منطقه اقتصادی تقسیم می گردد که در مجموع 66 رایون (که در جمهوری های تازه استقلال یافته شوروی رایج است و معادل ناحیه است) تقسیم می گردد. مناطق اقتصادی حاشیه دریای خزر شامل لنکران, آبشوران, آران و گوبا خاچماز می باشد. ناحیه های مجاور حاشیاه خزر نیز که در این چهار منطقه اقتصادی قرار گرفته اند عبارتند از: باکو, سومقاییت, خاچماز, لنکران, آستارا, نفتچال, ماساللی, سالیان, سیازن, آبشوران وخیزی. جمهوری اذربایجان بیشترین تقسیمات کشوری مجاور دریای خزر را دارد. البته می توان معادل فارسی رایون را شهرستان دانست که در اینصورت اکثریت عددی تقسیمات کشوری به کشور ایران میرسد و سپس آذربایجان قرار خواهد گرفت.

باکو:

 باکو پایتخت آذربایجان است و تنها پایتخت ساحلی خزر نیز به حساب می آید. این شهر دارای مساحتی بالغ بر 2130 کیلومتر مربع می باشد که پذیرای جمعیتی نزدیک به 2204200 نفر می باشد. لذا از حیث جمعیت در رتبه چهارم شهرها یا ایالات حاشیه دریای خزر قرار دارد. باکو یک شهر تاریخی, توریستی و اقتصادی است.اکثریت جمعیت حاضر در این شهر آذری بوده و پیرو مذهب تشیع می باشند. قومیت های پراکنده ای مانند روس, تالشی, تاتی, کرد و ... نیز در این شهر ساکن می باشد.

 سومقاییت:

 سومقاییت دارای 94.17  کیلومتر مربع می باشد که جمعیت ساکن در ان بالغ بر 332900 نفر می باشد. این رایون در مجاورت باکو قرار داشته و ترکیب جمعیتی آن شبیه به رایون باکو می باشد.

 خیزی:

این رایون دارای مساحت بالغ بر 1853 کیلومتر مربع می باشد و جمعیت ساکن در آن 15838 نفر می باشد. اکثریت مردم ساکن در خیزی تات تبار می باشند.

 آبشوران:

 رایون آبشوران دارای مساحتی بالغ بر 1360 کیلومتر مربع بوده که میزبان جمعیتی نزدیک به 202800 نفر می باشد. کشاورزی در این منطقه رونق داشته و عموم مردم ان تات تبار هستند که خود را ایرانی تبار می دانند. این منطقه تاسیسات نفتی مهمی را در خود جای داده است.

 آستارا:

 رایون آستارا را می توان در کنار شهر آستاری گیلان, سیبی دانست که از وسط نسف شده است. این منطقه دارای مساحتی نزدیک به 616.4 کیلومتر مربع داشته و جمعیت ساکن در آن 105200 نفر است. آستارا پل ارتباطی میان ایران و آذربایجان و امروزه نقطه ای استراتژیک در کریدور ریلی شمال-جنوب است. اکثریت مردم این شهر تالشی بوده و سنی مذهب می باشند.

 لنکران:

 رایون لنکران دارای مساحتی نزدیک به 1539.4 کیلومتر مربعمی باشد که جمعیت ساکن در آن بالغ بر 220780 نفر می باشد. اکثریت مردم ساکن در لنکران را تالش ها تشکیل می دهند و کشاورزی در این منطقه رونق دارد. تالش های آذربایجان عموما از اهل تسنن می باشند.

 ماساللی:

 رایون ماساللی دارای مساحت721 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 211951 هزار نفر می باشد. مردمان این منطقه نیز عموماً تالی بوده و به زبان تالشی صحبت می کنند. این منطقه دارای کشاورزی فعال می باشد.

 سیاه زن:

 مساحت رایون سیازن 703.4 کیلومتر مربع است و جمعیت ساکن در آن 40500 نفر می باشد. قوم غالب در این رایون, قوم تات می باشد. این منطقه از مراکز مهم نفتی و گازی کشور آذربایجان است. تولدیات کشاورزی نیز در این منطقه نقش مهمی را در اقتصاد خانواده بازی می کنند.

 خاچماز:

 رایون خاچماز که علاوه بر همجواری با خزر, با کشور روسیه (جمهوری داغستان) هم مرز است دارای مساحتی نزدیک به 1046 کیلومتر مربع بوده و جمیع ساکن در آن 162100 نفر می باشد. این شهر به علت موقعیت جغرافیایی خود مقصد گردشگران زیادی در کشور آذربایجان است. اکثریت مردم این رایون آذری زبان بوده و اقلیت های متعدد دیگری نیز در آن ساکن می باشند. اکثریت آذری زبان های این رایون از پیروان تشیع می باشند.

 سالیان:

 رایون سالیان دارای مساحت 1792 کیلومتر مربع بوده که پذیرای جمعتی بالغ بر 124900 نفر می باشد. رود کورا در این رایون به خزر متصل می شود. همچنین مناطق نفت خیز آذربایجان در کرانه های ساحلی این رایون قرار دارند. اکثریت مردمان این منطقه ترک تبارند. مرکز اصلی صید ماهیان خاویاری خزر در آذربایجان نیز همین رایون است. مردمان این منطقه مسلمان اکثریت جمعیتی با شیعیان است.

 نفتچاله:

 رایون نفتچاله از نفت خیزترین مناطق کشور اذربایجان است که مساحت آن 1451.7 کیلومتر مربع و جمعیت آن 80390 نفر می باشد. این منطقه دارای کشاورزی فعالی نیز می باشد. اکثریت قومی در این منطقه با آذری هاست که عموماً مسلمان و شیعه می باشند.

 

گردآوری, تهیه و تنظیم:

 میثم آرائی درونکلا / دکتری حقوق بین الملل و عضو هیئت علمی دانشگاه

 

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/NDUzOQ