موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

سمبه نه چندان پر زور ترکمنستان...

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر  (IIKSS) - پس از فروپاشی شوروی، کشورهای تازه استقلال یافته سعی نمودند زیرساخت های نظامی خود را که همانند سایر بخش‌ها با افت شدید روبرو شده بود ارتقاء دهند. ترکمنستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همانند سایر کشورهای منطقه خزر و همسایگان خود سعی کرده است از مسابقه تسلیحاتی عقب نماند و بدین ترتیب نوسازی ارتش این کشور در دستور کار دکترین نظامی عشق‌آباد قرار گرفت. پیش از این و در زمان ریاست جمهوری "صفرمراد نیازوف" از تجهیزات و ادوات جنگی شوروی که به غنیمت مانده بود برای تامین امنیت استفاده میشده است، ولیکن با روی کار آمدن "قربانقلی بردی‌محمداف" در منصب قدرت، تقویت توان نظامی صرفاً با ماهیت دفاعی در دستور کار این کشور قرار گرفت که در همان زمان اکثر نیازمندی‌های نظامی ترکمنستان توسط روسیه تامین می‌شد. اما پس از گذشت مدت زمان اندکی، عشق‌آباد فهمید که نمی‌تواند برای همیشه به حسن نیت مسکو تکیه کرده و در نتیجه در دکترین جدید نظامی ترکمنستان تنوع‌بخشی تسلیحات نظامی از جایگاه ویژه ای برخوردار گردید.

نکته حائز اهمیت این بود که آنها قادر به تولید سلاح نبوده و به شدت وابسته به تامین کنندگان خارجی بودند. از طرفی نیز تسلیحات ترکمنستان مربوط به دوران شوروی سابق بوده و تا حد زیادی فرسوده شده بودند. در همین راستا گزینه‌های جدید مطرح شدند که با توجه به تمایل غرب‌گرایانه مقامات عشق‌آباد بتدریج روسیه جایگاه خود را در تامین سلاح های مورد نیاز ترکمنستان از دست داد. زیرا وابستگی نظامی ترکمنستان منجر به وابستگی سیاسی آنها به روسیه می گردید. در این زمان سیل تسلیحات و ادوات امریکایی، ایتالیایی، فرانسوی و ترکیه‌ای به ترکمنستان روانه گردید و پس از آن سلاح‌های چینی، اوکراینی و بلاروسی نیز به آنها اضافه شد. البته همگان می دانند که داشتن سلاح های پیشرفته علیرغم آنکه یک فاکتور مهم در قدرت دفاعی به حساب می آید، لزوماً یک فاکتور تعیین کننده و سرنوشت ساز نیست. ترکمن ها باید اقتصاد قدرتمندی داشته باشند تا بتوانند لجستیک قدرتمندی را برای بخش دفاعی فراهم نمایند. به نظر می رسد مقامات ترکمنستان کاملاً آگاهند که به ازای هر یک دلاری که سلاح می خرند، یک دلار از سفره مردمانشان کم می شود و با توجه به ظرفیت های فعلی این کشور نیز قابلیت جایگزینی و بازگشت نخواهد داشت.

لازم به توضیح است سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز هم گام با سایر قدرت‌ها حضور بالقوه و بالفعل خود را در این کشور با برگزاری کلاس‌های مختلف در حوزه امنیت و آموزش نظامیان افزایش داده است. علی‌ایحال همکاری ترکمنستان با قدرت‌های غربی و فرامنطقه ای طی چند سال اخیر در منطقه خزر که رقیب و دشمن ایدئولوژیک ایران و روسیه به شمار می‌روند، بدون تردید حساسیت‌های تهران و مسکو را در پی داشته است و در نتیجه به افزایش توان نظامی در پهنه آبی توسط این دو کشور و متعاقب آن سایر کشورهای این منطقه منتج گردید. لذا می توان ادعا کرد که رویکرد تغییر موازنه قدرت از سوی عشق‌آباد اوضاع این پهنه آبی را متشنج و در انتها به سمت و سوی نظامی‌گری بیشتر پیش خواهد برد.

البته از این موضوع نیز غافل نمی‌شویم که با توجه به شرایط موجود منطقه و همسایگی این کشور با افغانستان که نیروهای طالبان همواره بعنوان یک تهدید بالقوه مطرح بوده و دگر سو تهدیدات افراط‌گرایانی همچون داعش که بارها از این کشور برای حملات خود یاد کرده‌اند، حراست از مرز و سرزمین این کشور در برابر متجاوزان و افراط‌گرایان از اولویت‌های عشق‌آباد می‌باشد که این مسئله برای ایران و سایر کشورهای آسیای‌میانه قابل درک است. در واقع تامین امنیت در مرزهای شرقی و شمالی ایران تا حدودی با افزایش توان و ظرفیت‌های نظامی ترکمنستان در ارتباط است. از طرفی نیز بخش مهمی از توانایی نظامی ترکمنستان برای مدیریت جامعه داخلی خودشان مصرف داشته و ابزاری برای سرکوب خواسته های دموکراتیک مردم است.

لیکن نکته قابل توجه در این میان آن است که چرا ترکمنستان که همواره از دریای خزر بعنوان دریای صلح و دوستی نام برده است، سعی در افزایش قدرتی دارد که نوعاً در برابر تروریست های طالبانی کاربرد نخواهد داشت؟ به هر حال اختلافات ترکمنستان با آذربایجان بر سر منابع انرژی در پهنه آبی دریای خزر از یک سو و افزایش توان نظامی سایر کشورها در منطقه خزر که نظامی شدن این منطقه را در پی داشته است، دلیلی است بر تقویت توان نظامی ترکمنستان در دریای خزر. لازم به توضیح است که اکثر مانورها و تمرینات نظامی ترکمنستان نیز در سواحل و آب‌های خزر صورت گرفته است که این موضوع نیز قابل تامل است. با این حال می توان گفت به غیر از خطر افراط گرایان طالبانی،  تهدیدات خارجی موثری علیه این کشور متصور نیست و نمی توان هزینه های نظامی این کشور را متوجه مقابله با کشورهای منطقه آسیای میانه وسایر قدرت های جهانی و منطقه ای در خزر دانست. لذا بهتر است جمهوری ترکمنستان منابع مالی خود را در جاهای بهتری هزینه کند تا به معنی واقعی کلمه به مفهوم جمهوریت نزدیک شود.

قاسم عزیزی؛ عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/ODk0MQ