موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

آب, پاشنه آشیل قزاقستان برای توسعه

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - تقریبا به استثنای روسیه، همه کشورهای منطقه خزر مصرف کننده منابع آبی رودخانه‌‌های فرامرزی هستند و از مشکل کمبود آب رنج می‌برند. قزاقستان نیز از جمله آن‌ها است و تا حد زیادی به آب‌های فرامرزی آمودریا و سیردریا وابسته است. موضوع کمبود آب به همان اندازه که برای کشورهای آفریقایی و عربی جدی است، برای مردم منطقه خزر از جمله قزاقستان نیز یک تهدید تلقی می‌شود. نمی‌توان تاثیرات منفی پدیده کم آبی بر حوزه‌های اقتصادی و سیاسی این جمهوری خزر را نادیده گرفت که درگیری و منازعه با کشورهای همسایه -  قرقیزستان، ازبکستان و چین بر سر تقسیم منابع آبی یکی از مهم‌ترین آن می‌باشد.

قرقیزستان و تاجیکستان در جریان بالایی رودخانه قرار دارند، این در حالی است که ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان به عنوان مصرف‌کنندگان مهم منابع طبیعی در جریان پائینی رودخانه‌ها قرار داشته و از کمبود آب رنج می‌برند. قرقیزستان و تاجیکستان با کمبود منابع انرژی مواجه هستند و به همین دلیل تلاش می‌کنند برق مورد نیاز خود را از طریق ساخت نیروگاه‌های آبی در رودخانه‌های فرامرزی تامین نمایند که موجب نارضایتی قزاقستان و ازبکستان شده است. اگرچه آستانه و بیشکک توانستند در چارچوب سیستم تبادل پایاپای داد و ستد (آب در مقابل انرژی) و بر اساس قیمت شرطی به توافق برسند، اما قزاقستان و ازبکستان هنوز نتوانستند به اختلافات پیرامون مخزن آب اورتو-تاکویسک پایان دهند. رودخانه ایلی که 80 درصد آن در چین شکل می‌گیرد نیز از دیگر نمونه‌های عینی وابستگی قزاقستان به آب‌های فرامرزی است.

علیرغم مذاکرات متعدد و امضای چندین قرارداد دوجانبه بین آستانه با کشورهای پیرامونی، در نهایت این همسایگان هستند که تصمیم می‌گیرند چه اندازه آب وارد این جمهوری شود. بی‌اعتمادی بین کشورهای منطقه به این دلیل که هر کشور آب رودخانه‌های فرامرزی را جزء لاینفک خود تلقی نموده و تلاش می‌کند حداکثر میزان آب را در قلمرو خود حفظ نماید، در حال افزایش است. علاوه بر مشکلات و چالش‌های بین دولتی، مشکلات دیگری نیز وجود دارد که به کم‌آبی در قزاقستان دامن می‌زند که فقدان زیرساخت‌های تکنولوژیک، استفاده غیرعقلایی از آب، سیستم نادرست مدیریت منابع، آلودگی رودخانه‌ها و ... از جمله آن‌ها است.

کارشناسان قزاقستان در جریان نشستی در سازمان ملل متحد تحت عنوان "منابع آبی و اشتغال" اظهار کردند که دریاچه آرال در وضعیت بحرانی قرار دارد و میزان منابع آبی در دریاچه آرال در سال 2040، 20 درصد کاهش خواهد یافت. شرایط در دریاچه بالخاش نیز چندان مطلوب نیست و بنابر گزارش بوم‌شناسان، اگر تدابیر و تصمیمات مناسب و بهنگامی اتخاذ نگردد، این دریاچه نیز به سرنوشت آرال دچار خواهد شد.کمبود آب آشامیدنی در برخی مناطق قزاقستان، از جمله در استان مانگیستائو نیز در حال افزایش هست. بنابر ارزیابی متخصصان، اگر در حال حاضر این کمبود 40 هزار متر مکعب در شبانه‌روز هست، این رقم در سال 2020 به 70 هزار متر مکعب خواهد رسید.

مقامات قزاقستان با درک اهمیت مشکل کم آبی در این کشور برنامه‌ها و تدابیر ویژه‌ای را در سال‌های اخیر تهیه و تدوین و اتخاذ نمودند که عبارتند از: برنامه استفاده عقلایی از منابع آبی (برنامه دولتی مدیریت منابع آبی)، برطرف نمودن ضعف‌های قانونی در نظامنامه آبی و اکولوژیکی قزاقستان، احیا بخش شمالی دریاچه آرال، آبیاری قطره‌ای در مناطق مختلف کشور، ایجاد و ساخت تاسیسات تقطیر آب شیرین، ایجاد مخازن و انبارهای آب و ... . قزاقستان اگرچه به رودخانه سیردریا و آمو دریا وابسته است، اما همچون بسیاری از دیگر مسائل منطقه‌ای دارای موضع منحصر به فردی است. سیاست آبی این جمهوری شامل احیای منابع آبی است که متمایز از سیاست دیگر کشورهای منطقه می‌باشد. اهالی شبه‌‌جزیره مانگیشلاک اساسا از آب شیرین در یای خزر استفاده می‌کنند که یک کارخانه چند منظوره آن را تولید می‌کند. همچنین در پایان سال گذشته روسیه و قزاقتسان با هدف ساخت تاسیسات آب شیرین کن در خصوص ایجاد بنگاه مشترک قزاقستان-روسیه به توافق رسیدند. کار بر روی یک پروژه ساخت تاسیسات جدید تقطیر آب شیرین با ظرفیت تولید 300 متر مکعب تقطیر آب شیرین در ساعت نیز مراحل نخست خود را سپری می‌کند. مهم‌تر آنکه به دستور رئیس جمهور قزاقستان "نورسلطان نظربایف"، تحقیقات گسترده‌ای در ارتباط با تامین امنیت آبی این جمهوری صورت پذیرفت که در تاریخ این جمهوری بی‌سابقه بوده و برای نخستین بار انجام گرفت. 

محسن حمیدی, عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/Nzc3OA

وضعیت منابع آب در جمهوری آذربایجان:

(عدم منابع یا عدم مدیریت؟)

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - - خوب می دانیم که آب همواره به عنوان یکی از با ارزش‌ترین منابع طبیعی و استراتژیک هر کشور بشمار می‌رود. بدیهی است که آب از مولفه های اساسی و تاثیرگذار در ایجاد تمدن و شکل‌گیری اقتصاد در هر کشور می‌باشد، به همین دلیل استفاده منطقی از این نعمت الهی همواره در دستور کار دولت‌ها بوده است. در واقع می‌توان اینگونه اظهار کرد که در دنیای کنونی و با توجه به آمارهای ارائه شده از سوی نهادهای بین‌المللی، آب در آینده به یک منبع مهم استراتژیک تبدیل خواهد شد که توسعه اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، زیرا رشد اقتصادی مستلزم افزایش قابل توجه مصرف آب می‌باشد. در این خصوص می‌توان گفت مشکلات آبی طی سال‌های آتی گریبان‌گیر اکثر کشورهای جهان خواهد شد که سیاست خارجی دولت‌ها را درگیر این مسئله خواهد ساخت.

آذربایجان نیز از این قاعده مستثنی نیست، کشوری که 50 درصد منابع کلیدی آبی آن توسط رودهایی همچون "کورا(کوروش یا کُر)"، "آراز(ارس)"، "سامور" و ... تامین می‌گردد که سرچشمه آنها در خارج از قلمرو سرزمینی آنها قرار دارد. همچنین کل رودخانه‌های بزرگ و کوچک این کشور 8359 مورد بیان شده است که از این تعداد 171 رودخانه طولشان بیش از 25 کیلومتر، حدود 327 رودخانه 10 تا 25 کیلومتر و 7861 رودخانه نیز کمتر از 10 کیلومتر طول دارند و متوسط چگالی شبکه‌های رودخانه‌ای آذربایجان حدود 39/0 کیلومتر مکعب می‌باشد که بالاترین تراکم حدود 84/0 کیلومتر مکعب از رودخانه "لنکران" و پایین‌ترین چگالی حدود20/0 کیلومتر مکعب از رودخانه‌های "جیران‌چال"، "آبشرون" و "قوبوستان" است. ضمنا, میزان منابع آبی سطحی فرامرزی این کشور 19 الی 6/20 کیلومتر مکعب و حدود 5/9 الی 10 کیلومتر مکعب نیز آب‌های زیرسطحی می‌باشد.

می‌توان گفت در این کشور حدود 27 کیلومتر مکعب آب جریان دارد که از این میزان حدود 20 الی 21 کیلومتر مکعب ذخیره‌سازی می‌گردد. آذربایجان در همین راستا و به منظور استفاده حداکثری از منابع آبی، طی سال‌های اخیر اقدام به ساخت مخازن و سدهای آبی نموده است که تعداد آنها به 140 فقره می رسد و بزرگترین مخزن آن نیز بر روی رودخانه "کُر" با نام "مینگاچویر" با حجم 16 میلیارد مترمکعب ساخته شده است.

آذربایجان در زمینه آب‌های زیرسطحی سالانه 9 میلیارد متر مکعب ذخیره آبی دارد که 60 درصد آن در مناطق شمال غربی و جنوب غربی واقع شده است. همچنین در این جمهوری 450 دریاچه بزرگ و کوچک وجود دارد که از این تعداد 200 مورد در ماه‌های گرم سال ( از ژوئیه تا اوت) خشک می‌شوند. علاوه بر این تعداد یخچال‌های طبیعی موجود در آذربایجان نیز به لطف وجود کوه‌های مرتفع حجم انبوهی از آب را در خود ذخیره‌سازی کرده‌اند و چشمه‌های متعددی نیز در این مناطق, که در حوزه قفقاز جنوبی متمرکز شده, با بهترین کیفیت وجود دارد، ولیکن طی 70 سال اخیر به صورت چشم‌گیری از این ذخایر کاسته شده است.

اما نکته قابل تامل در رابطه با این کشور عدم دسترسی مردم به آب شیرین کافی می‌باشد. هر چند آذربایجان غنی از انرژی است و می‌توان گفت تمام شهروندان آن دسترسی قابل اطمینانی به گاز و برق دارند ولیکن در جبهه دیگر, از نظر تامین آب آشامیدنی با چالشی جدی روبرو می باشد, به همین منظور ایجاد زیرساخت‌های تامین آب شرب یکی از اولویت‌های مهم دولت آذربایجان می‌باشد. در این زمینه دولت باکو طی سال‌های اخیر و با پشتیبانی "بانک جهانی" قسمتی از درآمدهای نفتی جمهوری را به منظور تامین آب شرب ساکنین مناطق مختلف این کشور اختصاص داده‌اند که در این راستا و در سال گذشته میلادی تصفیه‌خانه آب با سیستم پیچیده و مدرن "اولترافیلتراسیون" در "جیران‌باتن" مورد بهره‌برداری قرار گرفت که آب شرب شهرهای "باکو" و "آبشرون" را تامین می‌کند. لازم به ذکر است این مرکز تصفیه بعنوان بزرگترین تصفیه‌خانه آب در جهان می‌باشد که با فن‌آوری‌های مدرن در جهان بنا شده است. همچنین "الهام علی‌اف" رئیس‌جمهور آذربایجان بر اجرای پروژه‌های مهم خصوصا در زمینه تامین آب شرب تاکید دارد و به دستور وی تمام نقاط این کشور می‌بایست از آب سالم برخوردار باشند در واقع او معتقد است "آب آشامیدنی سالم به معنای زندگی سالم است". این موضوع در حالی است که اکثر خانواده‌های روستایی آذربایجان آب مورد نیاز خود را از طریق چاه‌های حفر شده تامین می‌نمایند و تنها کمتر از 50 درصد روستاها لوله‌کشی آب دارند.

مشکلات آبی آذربایجان همچنین سیاست خارجی این کشور را نیز تحت تاثیر قرار داده است بطوریکه دستگاه سیاست خارجی باکو همواره با سه چالش همچون مشکل آلودگی رودخانه‌هایی که از خارج وارد این کشور می‌شوند، چالش بر سر توافق نحوه اشتراک و میزان استفاده از آب‌های مرزی و مقابله با تصمیم کشورهای همسایه بر سر ساخت مخازن و سدهای آبی و انتقال آب ، روبروست و در پی حل آنهاست.

در واقع تجربه نشان داده است که منابع طبیعی کمیاب همواره بعنوان موضوعی برای رقابت و به صورت اجتناب‌ناپذیری موجب منازعه میان کشورها شده است. در این خصوص می‌توان اذعان داشت، آذربایجان در حوزه جغرافیایی و آبی بعنوان کشور پایین دست آبی در میان همسایگان شناخته شده است و می‌توان گفت به نوعی در بن‌بست قرار دارد. همین موضوع سبب شده است اختلافاتی میان این جمهوری با کشورهای بالادستی همچون گرجستان و ارمنستان بوجود آید. پساب‌های صنعتی و کشاورزی ارمنستان و گرجستان از طریق رودهای ارس و کُر وارد آذربایجان می‌شوند که همین مسئله مورد نارضایتی مقامات این کشور شده است. البته نکته قابل تامل در این خصوص آن است که این رودها در انتها به دریای خزر می‌ریزند که بدون تردید محیط زیست ایران نیز با چالش روبرو خواهد شد.

از دیگر مشکلات عمده در این کشور فقدان سیستم‌های آبیاری مناسب می‌باشد که تاثیر منفی بر کشاورزی و باغداری گذاشته است. هر چند دسترسی آب برای کشاورزان تا حدودی با ایجاد کانال‌ها و مخازن آبی تسهیل شده است ولیکن نحوه استفاده از آن سبب شده است تا در فصول گرم سال با مشکلات جدی حاصل از کم آبی روبرو شوند.

در انتها با عنایت به هر آنچه که در سطور پیشین به آنها اشاره شده است می‌توان گفت، اگر چه این کشور با محدودیت آب شیرین در بخش‌های مختلف خصوصاً در مناطق جنوبی روبرو است ولیکن در میان اکثر کشورهای جهان و منطقه وضعیت بهتری دارد. همچنین آذربایجان در میان کشورهای حاشیه دریای خزر تنها منطقه‌ای است که تمام شرایط و مولفه‌های اصلی برای استفاده مفید از آب برای مصارف کشاورزی و صنعتی را داراست که شامل زمین قابل کشت مناسب و هوای مساعد می‌باشد و این در حالیست که 4 کشور دیگر منطقه خزر از چنین مولفه هایی محرومند. بعنوان مسال روسیه منابع آبی فراوان دارد ولیکن زمین مناسب و هوای مساعد جهت کشت ندارد، دگر سو ایران دارای زمین‌های حاصل‌خیز و آب و هوای مساعد می‌باشد اما از نظر منابع آبی با چالش روبرو است. همچنین ترکمنستان و قزاقستان نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

قاسم عزیزی, کارشناس و عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/NzM5Nw

بحران آب در منطقه خزر

(از انگیزه های ایجاد اوپک آبی تا نظام تبادل محصولات کشاورزی)

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر  (IIKSS)- آب را می توان اصلی ترین عامل شکل گیری و بقاء تمدن های بشری به حساب آورد که هر گاه نفس رودها به شماره افتد, قطعاً نفس تمدن ها و جوامع سیاسی نیز به شماره خواهد افتد. زیرا نه تنها کمبود آب موجب ایجاد تنش هایی برای کسب هرچه بیشتر آن خواهد گردید, بلکه اگر هیچ تنشی میان کشورها بر سر منابع آب حاصل نگردد, حداقل مانعی اصلی بر سر توسعه کشورها در زمینه های کشاورزی,صنعتی و ... به حساب خواهد آمد. اهمیت این موضوع به آن اندازه است که حتی می توان میان توسعه یافتگی کشورها و میزان ذخایر آب های شیرین کشورها یک نسبت مستقیم برقرار دانست. به گونه ای که کشورهایی که بیشترین حجم آب های شیرین را در اختیار داشته و یا به نحو چشمگیری اقدام به مدیریت منابع آبی خود می نمایند, از سطح رفاه و توسعه مناسبی نیز برخوردار می باشند. در مقابل کشورهایی که از منابع آب های شیرین برخوردار نبوده و یا در دوره های تاریخی متفاوت از میزان آب های شیرین آنها کم شده است, از نظام های سیاسی ناکارآمدی برخوردار بوده و یا دوره بقاء نظام های سیاسی در آنها کوتاه است.

با توجه به گزارش های آماری موجود, در حال حاضر ما شاهد تشدید بحران منابع آبی در جهان و به تبع آن منطقه خزر هستیم. بنابر گزارش سازمان ملل متحد تحت عنوان "آب در دنیای در حال تغییر"، در سال 2030، 47 درصد جامعه جهانی با کمبود آب مواجه خواهند شد. برنامه عمران ملل متحد نیز گزارش داد که آب به اندازه کافی در دنیای کنونی وجود دارد، اما 1.1 میلیارد نفر به آب آشامیدنی تمیز و 2.6 میلیارد نفر به آب کانالیزه شده دسترسی ندارند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که اگر در حال حاضر هر نفر 750 متر مکعب آب شیرین در سال مصرف می‌کند، این رقم در سال 2050 تا 450 متر مکعب کاهش خواهد یافت. این بدان معنا است که 80 درصد کشورهای دنیا بنابر طبقه‌بندی سازمان ملل متحد، زیر خط فقر آبی قرار دارند. از این نظر، آب به یک منبع مهم استراتژیک تبدیل می‌گردد که توسعه اقتصادی را محدود می‌کند، زیرا رشد اقتصادی مستلزم افزایش قابل توجه مصرف آب می‌باشد.

همچنین باید بدانیم که بر اساس تجربه های تاریخی, هر منبع کمیاب به صورت طبیعی به یک موضوع رقابتی تبدیل می‌گردد که به صورت اجتناب‌ناپذیری موجب منازعه میان کشورها می‌شود. امروزه عدم توازن شدید بین توزیع منابع آبی و نیاز کشورها به آن از یک سو و عدم توازن شدید بین توانایی‌های این یا آن کشور در غلبه بر این چالش به یک فاکتور تنش تبدیل گردیده است. در این بین کشورهایی که برخی استخرهای آبی فرامرزی را منشعب می‌سازند، موجب نگرانی بیشتر شده‌اند. بنابر اطلاعات سازمان ملل متحد، استخرهای 263 رودخانه جهانی بین دو کشور و کشورهای بیشتری تقسیم شده‌اند. در شرایط فقدان توافقنامه‌ها و نهادهای مشخص، تغییر یکجانبه رژیم استفاده و بهره‌برداری از این سیستم‌های رودخانه‌ای می‌تواند به پیامدهای جدی منجر گردد. در 50 سال اخیر 570 منازعه بر سر آب رخ داد که در 21 مورد از نیروهای مسلح استفاده شده است.

همانگونه که بیان گردید منطقه خزر نیز از این قاعده مستثنی نیست. وابستگی متقابل کشورهای منطقه خزر در حوزه استفاده مشترک از منابع آبی و نیز ماهیت نابرابر توزیع منابع آبی از ویژگی‌های بارز تعداد زیادی از کشورهای منطقه است. به دلایل جغرافیایی و تاریخی شرایطی در منطقه بوجود آمده است که در آن برخی کشورها به شدت نیازمند منابع آبی برای توسعه صنعت و کشاورزی هستند و گروهی از کشورها نیز دارای منابع آبی کافی نیستند. فروپاشی شوروی و تغییرات ژئوپلیتیکی بعدی و گذار اقتصاد منطقه خزر, سیستم قبلی مصرف آب را دستخوش تغییر نمود و بدین ترتیب تهدید واقعی امنیت غذایی ظهور و بروز کرد، زیرا منابع آبی با تغییرات مرزهای دولتی شکل جدیدی به خود گرفته است.

در همین راستا می‌توان به نمونه‌هایی از منازعه و درگیری پیرامون آب در این منطقه نیز اشاره نمود که اختلاف بین چین، روسیه و قزاقستان به دلیل جریان‌های بالادستی رودخانه ای نظیر ایرتیش و آمور و منازعه و اختلاف بین کشورهایی که در مجرای پایین دستی واقع شده‌اند (ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان) و کشورهایی که به لحاظ منابع آبی غنی بوده و در مجرای بالادست واقع شده‌اند (تاجیکستان و قرقیزستان) اشاره نمود. بدیهی است که کشورهایی که در مجرای بالادست واقع شده‌اند با تسلط بر آبراه از آن به عنوان ابزار پیشبرد منافع خود در منطقه استفاده و موقعیت جغرافیایی خود را به یک مزیت رقابتی تبدیل می‌کنند. لازم به ذکر است کهآذربایجان و ترکمنستان در زمره کشورهایی قرار دارند که به منابع آبی خارجی قابل توجهی نیاز دارند. در گزارش برنامه عمران ملل متحد آمده است که ترکمنستان بیش از 75 درصد منابع آبی خود و آذربایجان 50 درصد آب مورد نیاز خود را از منابع خارجی دریافت می‌کند. این روند می تواند کشورها را در تبیین و پیگیری سیاست خارجی خود به شدت آسیب پذیر نماید.

ضمنا اضافه می‌کنیم که روسیه 22 درصد ذخایر آب آشامیدنی دنیا را دارا بوده و نه تنها قادر به تامین آب مورد نیاز خود، بلکه توانایی صادرات آن را نیز دارا است. این فاکتور کمک کرده است تا این کشور به همراه چین از تاثیر و نفوذ خود در منطقه خزر بهره برده و از ایجاد کانون‌های جدید منازعه و تنش و رویارویی مستقیم بین کشورهای پایین دست و بالادست جلوگیری به عمل آوردند، اما قابل کتمان نیست که فاکتور آب در منطقه خزر بر مناسبات بین کشورهای این منطقه بی‌تاثیر نبوده است. زیرا همینکه روسیه دارای چنین فاکتور قدرتمندی در مبادلات منطقه ای و فرامنطقه ای می باشد, خود به عنوان یک عنصر اثرگذار بر معادلات سیاسی منطقه و جهان به شمار خواهد رفت. چراکه کشورهای پایین دست حداقل برای برقراری ثبات در کشورهای خود نیازمند منابع آبی کشوری نظیر روسیه خواهند بود.

در مجموع اینگونه استنباط می‌گردد که کمبود آب شیرین تاثیرات مثبت و منفی قابل توجهی را بر مناسبات بین‌المللی و منطقه مورد مطالعه ما( منطقه خزر) گذاشته است. از یک سو، رقابت فزاینده پیرامون این منبع به فاکتور تنش بین کشورها تبدیل شده و از سوی دیگر، ناکافی بودن آب به دریافت بهره و سود جایگزین کمک می‌کند که به استفاده از مزیت‌های نسبی کشورهای مختلف مرتبط می‌باشد. در هر حال، کشورهایی که دارای آب کافی نیستند و یا در مجراهای پایین دستی رودخانه های قرار داشته و تحت تاثیر کشورهای بالادست هستند می‌بایست برای کاهش وابستگی به روان آب‌های بین‌المللی تلاش نمایند. از جمله موثرترین راه‌ها برای این مهم عبارتند از: شدت بخشیدن به تولید آب، اتخاذ تدابیر تکنولوژیکی با هدف کاهش اسراف در مصرف آب به هنگام انتقال و استفاده، به کارگیری تکنولوژی‌ها با هدف دریافت آب از منابع غیرسنتی، ایجاد زیرساخت‌ها برای توزیع آب در داخل کشور و نیز خرید محصولات آبی از کشورهایی که قیمت نسبی آب در آن‌ها کم‌تر می‌باشد.

همچنین کشورهای منطقه خزر می توانند جدای از معادلات شکل گرفته در حوزه کشاورزی سنتی خود, به دنبال تغییر عادت کشت و نیز محصولات کشاورزی بوده تا از این طریق در مقایسه میان دو محصول کشاورزی, اقدام به ایجاد مزیت های نسبی در آن محصولی بنمایند که به آب کمتری نیاز داشته و یا توانایی استفاده از آب های نسبتاً شیرین را دارا می باشد. همچنین می توانند در یک سیستم تبادل عام محصولات کشاورزی و در قالب بیع کالا به کالا, اقدام به تبادل آن بخش از محصولات کشاورزی خود نمایند که در آن دارای مزیت های مطلق یا نسبی رو به بالا می باشند. به عنوان مثال گندم قزاقستان و یا پنبه ترکمنستان می تواند با پرتقال یا سیب و یا پسته ایران و یا هر محصول دیگری که در آن مزیت های مطلق وجود دارد مبادله گردد. در اینصورت و با اتخاذ مبادلات کشاورزی منطقه ای, کمبود آب در کشورهای منطقه خزر به نحو چشمگیری مدیریت خواهد گردید.

نکته قابل توجه و تامل دیگر که کم‌تر بدان پرداخته می‌شود این است که کشورهای آب‌خیز منطقه اورآسیا و به صورت خاص (منطقه خزر) باید مراقب باشند که یکی از محرکه‌های اصلی تمایل فزاینده غرب برای تسلط بر منطقه, تسلط بر منابع آبی آن به همراه منابع انرژی است. منابع آبی و منابع انرژی دو تکه از پازل استراتژی غرب برای تسلط بر اورآسیا و پس از آن تسلط بر تمام دنیا است. بنابراین تشکیل "اوپک آبی" در منطقه خزر با هدف مدیریت تولید، توزیع و مصرف آب در جلوگیری از کاهش اختلافات و تعارضات بین کشورهای منطقه و نیز در جلوگیری از گسترش حضور و نفوذ بیگانگان در منطقه استراتژیک خزر بسیار تعیین کننده خواهد بود.

در پرتو شکل گیری این هماهنگی منطقه ای, می توان منازعات آبی را به سطح چالش های آبی تقلیل داد که در این صورت می توان چنین چالش هایی را نه فقط مشکل یک کشور از کشورهای منطقه, بلکه چالش یا مشکل تمامی کشورهای منطقه به حساب آورد. در این صورت قطعاً می توان با بهره مندی از پتانسیل های جغرافیایی, جغرافیایی سیاسی و تکنولوژیکی یکدیگر به نحو موثرتری بر مشکلات حاصل از بحران آب فائق آمد.

میثم آرائی درونکلا

عضو هیئت علمی دانشگاه و مدیریت موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

محسن حمیدی

عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/NzE0MQ