ایده ای برای تجارت آب شیرین با روس ها...
•
ایده ای برای تجارت آب شیرین با روس ها...
موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS)- در گزارش نشست اقتصاد جهانی در سال 2015 تحت عنوان "چالش‌های جهانی" بحران آب به عنوان بزرگترین خطر برای بشریت به لحاظ دامنه تاثیرگذاری عنوان گردید. هر شش نفر یک نفر در دنیا از کم آبی رنج می‌برد. آب به مراتب مهم‌تر از نفت است و در آینده‌ای نزدیک گران‌تر از نفت خواهد شد. مردم شاید بتوانند بدون منابع انرژی سوختی زندگی کنند و از عهده همه چیز برآیند، اما بدون آب و غذا هرگز نمی‌توانند زنده بمانند. در طول تاریخ قدرت‌های بزرگ دنیا همواره برای نفت، گاز و زغال سنگ با یکدیگر جنگیده‌اند. در حال حاضر آب آشامیدنی نیز به این منابع اضافه گردید که کمبود آن بر اقتصاد، حوزه اجتماعی و تامین امنیت منطقه‌ای و ملی کشورها در نقاط مختلف دنیا تاثیرگذار هست. اگرچه آب سیاره ما را از دیگر سیارات مرده متمایز می‌سازد، اما این منبع حیات در اثر بی‌توجهی و عدم اتخاذ تدابیر عقلایی و هماهنگ به یکی از حادترین مشکلات سیاره زمین تبدیل شده است. اما دامنه و گستردگی این مشکل از کشوری به کشور در منطقه خزر متفاوت می‌باشد که به صورت خلاصه به تشریح وضعیت منابع آبی در آن‌ها می‌پردازیم.
وضعیت منابع آبی در روسیه...
روسیه یکی از دو کشوری است که ذخایر آب آشامیدنی در آن‌ها به اندازه کافی وجود دارد. واقعیت موقعیت جغرافیایی روسیه و وجود منابع در آن غیر قابل انکار است. برای مقایسه، روسیه 10 برابر چین و دو برابر آمریکا دارای زمین زراعی است. کشور عظیم و پرجمعیت چین تنها دارای 0.08 درصد هکتار زمین زراعی است. میزان زمین زراعی آمریکا نیز با سرعت بیشتری در مقایسه با دیگر کشورهای دنیا در حال کاهش هست.
بسیاری به روسیه عنوان انبار آب نگاه می‌کنند. روسیه با آبهای 12 دریا، بیش از 2.5 میلیون رودخانه بزرگ و کوچک و بیش از 2 میلیون دریاچه احاطه شده است. 120 رودخانه به طول 10 کیلومتر ساختار و شاکله آبی روسیه را تشکیل می‌دهند. بیش از 400 هزار کیلومتر آبراه مناسب برای کشتیرانی در قلمرو روسیه وجود دارد که به رشد و توسعه اقتصادی این کشور کمک می‌کند. 90 درصد آب سالانه رودخانه‌‌های روسیه به اقیانوس‌های منجمد شمالی و آرام و تنها کم‌تر از 8 درصد به دریاهای خزر و آزوف می‌ریزد. اما نکته جالب توجه آنکه بیش از 80 درصد جمعیت روسیه در حاشیه دریاهای خزر و آزوف زندگی می‌کنند و بخش اساسی زیرساخت‌های اقتصادی روسیه نیز در این بخش‌ها واقع شده‌اند. در ناحیه سیبری که غنی‌ترین بخش روسیه به لحاظ آبی است، بزرگترین سیستم‌های رودخانهای واقع هستند: آنگارا-ینیسی، اوب و ایرتیش. در مجموع 43 درصد منابع همه آبهای رودخانهای روسیه در ناحیه سیبری قرار دارد. در خصوص دریاچه‌ها، عمیق‌ترین دریاچه آب شیرین دنیا – بایکال - در روسیه قرار دارد. این دریاچه دارای 23 هزار کیلومتر مکعب آب شیرین هست که 20 درصد آب شیرین دنیا و 90 درصد آب شیرین روسیه را شامل می‌شود. در مجموع روسیه 80 درصد منابع آب شیرین دنیا را دارا است. همه این‌ها بدین معنا است که روسیه در زمره کشورهایی قرار دارد که دارای منابع آبی قابل توجهی است و بحران آبی این کشور را تهدید نمی‌کند.
روس‌ها حتی سودای صادرات آب به کشورهای بزرگی همچون چین را نیز در سر می‌پرورانند. بنابر اخبار و گزارشات، مقامات روسیه اخیرا طرح و برنامه انتقال آب شیرین به خشک‌ترین استان چین – سین کیانگ – را اعلام نمودند. در این خصوص شبکه تلویزیونی "راشا تودی" تقریبا در اواسط سال 2016 مقاله‌ای را تحت عنوان "عطش آب: روسیه می‌تواند آب شیرین را به استان خشک چین منتقل نماید" را منتشر نمود. احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور چین و کشورهای پرجمعیتی همچون هند برای نجات نیمی از مردم دنیا مجبور به سرمایه‌گذاری بر روی منابع آبی روسیه خواهند شد. روس‌ها با در اختیار داشتن این میزان از منابع آبی قادر هستند تقریبا نیمی از دنیا را تغذیه نموده و زمین‌های قابل آبیاری نیز برای تغذیه نیمی دیگر از دنیا ایجاد نمایند.
با این توضیحات شاید بتوان با جسارت و صراحت بیشتری پیش‌بینی نمود که آب در آینده‌ای نه چندان نزدیک به یکی از مزیت‌های مهم سیاست خارجی روسیه تبدیل خواهد شد. و از آنجایی که آب ارزشمندترین کالا در بین دیگر منابع طبیعی است و روسیه نیز دارای منابع عظیم آبی است، به نظر می‌رسد که "فاکتور آب" به یکی از دلایل سیاست‌های تهاجمی غرب و آمریکا بر علیه روسیه تبدیل گردد یا شاید هم شده و می‌بایست بخشی از عصبیت‌های سیاسی آن‌ها بر علیه مسکو را در همین چارچوب مورد ارزیابی قرار داد.
تجارت آب شیرین با روس ها....
در همین راستا دولت جمهوری اسلامی ایران می تواند همانند چین با یک برنامه ریزی درازمدت و یک چانه زنی معقولانه به دنبال واردات آب شیرین از روسیه به مناطق کویر مرکزی و شمال غرب ایران باشد تا عطش کویر را با لطافت حاصل از آبهای شیرین چاره نماید. واقعیت جغرافیایی حاکم بر فلات ایران حاکی از آن است که حتی با مدیریت صحیح هم نمی توان به ورودی آب های شیرین ایران با حسن نیت نگریسته شود و می توان با آب های شیرین روسیه به توسعه کشاورزی و شهری در نیمه شرقی و مناطق مرکزی ایران که از بی آبی مفرط رنج می برند کمک شایانی نمود. ایران می تواند در چارچوب یک مشارکت منطقه ای موثر با کشورهای قزاقستان و ترکمنستان اقدام به احداث بزرگترین کانال انتقال آب شیرین تاریخ از روسیه به کشورهای هدف بنماید. طبیعی است که این سیاست می تواند ابعاد و زوایای مختلفی در زمینه های سیاسی و جغرافیایی داشته باشد که باید به این زمینه ها به خوبی نگریسته و تحلیل شوند.
تنها در این صورت است که کشور نسبتاً پهناور ایران می تواند با اتکاء به منابع زیر زمینی و روزمینی خود به صورت موثری به دنبال افزایش جمعیت باشد. زیرا واضح و مبرهن است که کم آبی نه تنها یک مشکل زیست محیطی, بلکه یک مشکل سیاسی- اجتماعی نیز به شمار می رود. بدین ترتیب اگر آب شیرین به عنوان یکی از کلیدی ترین بسترهای افزایش و بقاء جمعیت تامین نگردد, نمی توان انتظار داشت که خلق جمعیت حادث شود. شاید بتوان ادعا نمود که شرایط محیطی مناسب حتی به برنامه ریزی دولت ها برای افزایش جمعیت نیز نیاز نخواهد داشت. لذا همانطور که اشاره گردید می باید حداقل, مزایا و معایب انتقال آب شیرین روسیه به ایران و کشورهایی نظیر ترکمنستان و قزاقستان, به عنوان یک طرح موثر برای توسعه این کشورها مورد مطالعه قرار گیرد.
چراکه اگر باور انتقال آب روسیه به کشورهایی نظیر ایران در میان دولتمردان و مردمان کشورهای نامبرده شده شکل بگیرد, قطعاً انتقال آب شیرین مناطق آب خیز روسیه به ایران امری محال و غیر ممکن نخواهد بود. بر همین اساس و با توجه به بحران های آبی حاکم بر جهان و بخصوص کشورهای غرب آسیا, شاید دور نباشد روزگاری که آب شیرین کشورهایی نظیر روسیه نظیر نفت در بازارهای جهانی خرید و فروش گردد.
میثم آرائی درونکلا, عضو هیئت علمی دانشگاه و مدیریت موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر
محسن حمیدی, عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر
http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/NzI0OA