موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر  (IIKSS) – خانواده به عنوان نهادی برای پرورش و رشد شخصیت انسان کارکردهای  نظیر : تربیتی ، اقتصادی – معیشتی ، جنسی و عاطفی، اجتماعی دارد.این کارکرد ها در همه ی دوره هی زندگی (سنتی یا نوگرایی) جایگاه خود را در خانواده حفظ کرده است .

در اینجا به شرح مختصری از خانواده و زندگی خانوادگی روسی قبل و بعد از ظهور نوگرایی می پردازیم.

خانواده روسی پیش از ظهور نوگرایی

پیش از ظهور نوگرایی به واسطه ی سنت حاکم بین عموم مردم ، ازدواج یک امر مقدس بود . هیچ دلیلی غیر از جنون و بیماری مانع ازدواج افراد نمی شد،  سن ازدواج بسیارکم و بین 14 تا 19 سال بود. اکثر ازدواج ها به شکل خانوادگی و در میان آشنایان صورت  می گرفت. در خانواده های روسی پدرسالاری حکم فرما  و تک همسری  تنها روش  مرسوم ازدواج بوده است.

طلاق در آن مفهوم بد و بیگانه بود ، اقتصاد خانواده بیشتر برعهده ی  پدر قرار داشته و زنان نقش مادری و همسری  برعهده داشتند.

ظهور نوگرایی در جامعه روسیه

اصلاحات اوایل قرن نوزدهم در زمان پترکبیر را آغاز نوگرایی در روسیه می دانند.در همان زمان بود که زنان توانایی حضور در مشاغل دولتی ر پیدا کردند. حضور زنان در نیمه قرن هجدهم  زمان کاترین دوم و پاول اول شکل جدی تری بخود گرفت. تا این که در اوایل قرن نوزدهم  زمزمه های مبنی بر  تساوی حقوق زنان ، داشتن سواد و اجازه ی کار در جامعه به گوش می رسید.

با انقلاب اکتبر 1917 که منجر به شکل گیری حکومت کمونیستی شد. این حکومت تحولات عظیمی برای نقش زنان در جامعه به همراه داشت . حکومت تعریفی نوین از زن و مرد ارائه داد. با این تعریف زنان ، در همه حوزه های سیاسی ، اجتماعی  و کار (کارهای سخت و طاقت فرسا) حضور بیشتری پیدا کردند.

درسال 1918 لنین ایده ی " آزادی جنسی " خود را در قالب یکی از ارکان آزادی بشری بیان کرد. با این کار تاثیر زیادی برنظام خانواده  گذاشت. زنان در آن دوره ، مادر فرزندان زیادی بودند اما به دلیل کار بیرون از خانه  ،نمی توانستند از خانواده و فرزندان خود مراقبت کنند.

ورود بی برنامه زنان به دنیای کار و استقلال مالی آن ها  از یک سو  و آزادی جنسی از سوی دیگر ، سبب شد تا در دهه ی 70 علاقه ی زنان به ازدواج  به حداقل خود تا آن زمان از تاریخ روسیه برسد و از طرف دیگر به دلیل شرایط سخت کاری ، بیشتر خانواده ها تنها به داشتن یک فرزند بسنده می کردند.

تحولات عصر جدید روسیه و خانواده

پس از فروپاشی اتحاد شوروی ، جامعه سرخورده از باید و نبایدهای پیشین  به تمام آنچه که در دوران کمونیستی بود، پشت کرد.تفکر "مادران کار" که  یک زن ایده ال  را مادر و همسری مهربان نشان می داد که پابه پای مردان برای هدف حکومت کار می کرد ، جای خود را  به "زنان کار "  داد. چرا که اهمیت استقلال مالی آنچنان جاذبه ای برای زنان داشت که به آسانی حاضر به ازدواج نبودند .  هر چند در این دوران دست مزد زنان را به چند برابر کمتر از مردان کاهش دادند .

با پایان دوران جنگ سرد ، فیلم های هالیوودی  در میان جوانان رواج پیدا کرد و دنیای پر زرق و برق غرب ، پشم جوانان را بسته بود . جذاب ترین پدیده برای آنان،  نوگرایی و آزادی های شیرین همراه آن بود؛ وضعیت اقتصادی بحران زده ی جامعه ی روسیه از سوی دیگر عرصه را بر سلامت اخلاقی جامعه تنگ کردند که در دهه ی آخر قرن بیستم  رشد بی سابقه ی تن فروشی زنان در روسیه  را بهمراه داشت .

البته نباید از نظر دورداشت که با گذر از اوج دوران گذار  و برقراری  آرامش نسبی بر فضای آشفته ی جامعه ، اقدامات مثبت فراوانی از سوی دولت  انجام گرفت:

• هدایت زنان به مشاغل و حوزه های درمانی ، اجتماعی و مدرسه
• تفاوت حقوق دریافتی زنان و مردان از میان برداشته شد.
• در قانون اصلاحاتیبا هدف حمایت از حقوق زنان صورت گرفت.

در همین دوران بود که فرهنگ عمومی جامعه به سوی رابطه ی تساوی میان همسران در کانون خانواده بیشتر پذیرفته شد.اما همچنان رشد اقتصادی روسیه  برای همه ی جامعه ، بویژه زنان این امکان را فراهم نمود تا روحیه ی مصرف گرایی خود را که از عوامل سرکوب شده ی نوگرایی بود ، به نمایش بگذارند.

از این رو تمایل به فرزند آوری  کاهش پیدا کرد. به گونه ای که این موضوع از سطح هشدار به یک تهدید تبدیل شد. بررسی ها نشان داده است تعداد افرادی که معتقدند هدف اصلی خانواده دیگر فرزندآوری و تربیت فرزندان نیست بشدت در حال افزایش است .

تاثیرات مثبت و منفی نوگرایی در خانواده روسی

واضح است که هر عاملی در جامعه تاثیرات مثبت و منفی به جای می گذارد. در اینجا نیز به بیان چند نمونه از اثرات نوگرایی در نظام خانواده روسی می پردازیم.

تاثیرات مثبت در خانواده :

• یکی از نتایج نو گرایی ، برایزنان خانواده بدستآوردن اراده ی تعیین سرنوشت خود و حق رای در جامعه می باشد. نقش داشتن زنان در پست های دولتیحتی در سطح بالای آن ، به زنان این انگیزه می دهد که می توانند برای جامعه و خانواده خود مفید و موثر باشند . این امر موجب فزایش سطح خودباوری در زنان می شود.
• اصلاحات کستردهدر ساختار اجتماعی ، نهاد خانواده را نیز با تغییرات مهمی روبرو کرد. سیستم سنتی پدر سالاری جای خود را به احترام متقابلو همکاری در خانه داده است .
• در مقایسه با سال های نه چندان دور، هم اکنون زنان و مردان می توانند خود شریک زندگی شان را انتخاب کنند. برخلاف گذشته که این اختیار در دست والدین به ویژه پدر بود.

تاثیرات منفی در خانواده :

• دین باوری و ارزش های مبتنی بر مذهب نخستین هدف حمله ی اندیشه های کمونیستی بود. از سویی دیگر نوگرایی با تکیه بر "خردگرایی مطلق" بیش از پیش باورهای دینی را از متن جامعه حذف کرد. با از بین رفتن ارزش های دینی دیگر افراد جامعه خود را مقید به باید و نباید های خانواده نمی دانستند که این امر باعث بوجود آمدن دروغ و خیانت در روابط خانواده ها شد. کارشناسان یکی از دلایل آمار طلاق در روسیه را نبود پایبندی اخلاقی و تعهد زوجین و داشتن ارتباط بیرون از خانواده می داند.
• با افزایش چشم گیر زنان شاغل در خارج از خانه ، شاهد کم رنگ شدن رابطه ی عاطفی میان زن و مرد و والدین و فرزندان می باشیم . خستگی بیش از حد را می توان دلیل کاهش روابط عاطفی زنان با همسران و فرزندان دانست ، هرچند این امر علی رغم میل باطنی زنان می باشد.
• بسیاری از پژوهش های انجام شده نشان می دهد ، زمانی که زنان از نظر اقتصادی به مردان وابستگی دارند، بیشتر به ازدواج علاقه نشان می دهند.در حالیکهدوران نوگرایباعثاستقلال مالی زنان شده وآمار طلاق در جامعه را افزایش داده استچرا که استقلال مالی سبب شده تاپیامد های پس از طلاقبرای زنانکاهش یابد.

• زنان دیگر بر این باور نیستند که باید موجبات آرامش همسر و تک تک اعضای خانواده را فراهم کنند. اگر زنان نقش آرامش آفرینی خود را ایفا نکنند، جایگزینی برای آن وجود نداشتهو آرامش و ثبات حلقه ی گمشده ی روابط خانواده خواهد بود.
• از سویی دیگر نوگرایی با تغییر شیوه زندگی و گذر از عصر کشاورزی به عصر صنعتیو پسا صنعتی سبب تحول در جامعه شده است. در جامعه کشاورزی داشتن فرزند زیاد برتری محسوب می شد در حالی که انقلاب صنعتی تحولی در جامعه ایجاد کرد که افراد تمایل به فرزند کم تر پیدا کردند.

  نویسنده : ماندانا فردین ، عضو شورای علمی موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر
برگرفته از : محمدی، زهرا،  جمالی ، مهشید، آسیب شناسی وضعیت  زن و خانواده در روسیه معاصر، مطالعات اوراسیای مرکزی ، 1394

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTAwNTk