موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

چهارمین نشست تخصصی رژیم حقوقی دریای خزر با موضوع "موازین حقوقی دریای خزر، دست‌آوردها و چشم‌اندازها"

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) - موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر چهارمین نشست تخصصی رژیم حقوقی دریای خزر با موضوع "موازین حقوقی دریای خزر، دست‌آوردها و چشم‌اندازها" را در روز سه‌شنبه 2 خرداد سال 1396 از ساعت 13 الی 17 در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران واقع در بابلسر برگزار نمود. رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران آقای دکتر تقی‌زاده و جمعی از اساتید این دانشکده - آقایان دکتر فریادی و دکتر پژومان و خانم دکتر محمودی همگی از اعضای هیئت علمی دانشگاه، آقای همایونی نماینده محترم سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ج.ا. ایران، آقای نوروزی نماینده محترم وزارت امورخارجه در استان مازندران و افسر امنیتی دریانوردی آقای حسین‌پور نماینده محترم سازمان بنادر و دریانوردی منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد و جمعی از دانشجویان علاقه‌مند به مباحث و موضوعات خزری در این گردهم‌آیی حضور داشتند.

این نشست شامل دو پنل بود که هر دو آن‌ها با مدیریت خانم دکتر محمودی انجام شد. ایشان ضمن ادای سلام، احترام و خیر مقدم و تشکر از مهمانان و دانشجویان حاضر بدلیل حضور و بذل توجه‌شان به موضوعات خزری از آقای دکتر فریادی برای ایراد سخنرانی در بخش نخست پنل اول دعوت نمودند.

دکتر فریادی ضمن اشاره به کنوانسیون‌های موجود (کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر، شامل 1 مقدمه و 37 ماده) در حوزه محیط‌زیست دریای خزر و مفاد آنها، محیط‌ زیست این پهنه آبی را یکی از جدی‌ترین چالش‌های کشورهای منطقه خزر عنوان نمودند. ایشان از صلاحیت‌های پراکنده در اجرای کنوانسیون‌های مرتبط با محیط‌زیست خزر به ویژه پس از فروپاشی شوروی سابق و نیز اصرار کشورهای خزری بر پیگیری اهداف اقتصادی بر مبنای اصل دستیابی به حداکثر سود و فایده به عنوان فاکتورهای بسیار آسیب‌زا برای محیط‌زیست دریای خزر نام بردند. این عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران ضمن ابراز تاسف، کشورهای منطقه خزر را به عدم رعایت مفاد کنوانسیون‌های زیست‌محیطی و عدم برآوردن انتظارات این کنوانسیون‌ها متهم کرده و اعتراف نمودند که در هیچ یک از کشورهای حاشیه خزر قواعد و مقررات مشخصی در خصوص حفاظت و حراست از حریم دریای خزر و تالاب‌های بین‌المللی وجود ندارد و اگر هم وجود دارد به تصویب نرسیده و لازم‌الاجرا نشده‌اند.

ایشان ضمن یادآوری مجدد اوضاع وخیم محیط زیست دریاچه خزر، معتقد است که کشورهای منطقه به ویروس چالش محول کردن، فرافکنی و پاس‌کاری وظایف و مسئولیت‌ها مبتلا هستند و از اینکه هر یک از کشورهای منطقه خزر دیگری را متهم می‌سازد که سهم بیشتری در آلودگی خزر دارد به شدت ابراز نگرانی کردند. دکتر فریادی از کشورهای منطقه خواستند با کم‌رنگ ساختن گفتمان سیاسی و ایدئولوژیک حاکم بر مناسبات بین آن‌ها، به تعامل و همکاری بیشتر با یکدیگر در حوزه محیط‌زیست بپردازند تا بدین ترتیب ضمن فراهم آوردن بسترهای لازم برای حل و فصل اختلافات در حوزه‌های دیگر، به صورت خاص تعیین رژیم حقوقی دریای خزر، به الگویی برای دیگر کشورهایی تبدیل گردند که دارای مشکل حفاظت از دریاچه‌ها و تالاب‌های بین‌المللی هستند.

ایشان همچنین انتقاداتی را متوجه مقامات کشورمان ساخته و از آن‌ها خواستند بی‌توجه به کشورهای دیگر به تهیه و تدوین مقررات زیست‌محیطی و اجرای آنها بپردازند تا ضمن افزایش قدرت چانه‌زنی در مذاکرات با کشورهای خزری پیرامون موضوعات مرتبط با محیط‌زیست، بتوانند قسمت ایرانی دریای خزر را از هرگونه آلودگی و صیدهای غیرقانونی مصون نگه دارند. این استاد دانشگاه به دغدغه دیگری نیز اشاره نمود مبنی بر اینکه با وجود یک  دانشگاه بزرگ و با سابقه در مازندران (دانشگاه مازندران) که به صورت مستقیم و غیرمستقیم با موضوعات دریای خزر مرتبط هست، اما نقش این دانشگاه در مطالعه، تحقیقات و پژوهش پیرامون مسائل و موضوعات خزری بسیار کم‌رنگ است. دکتر فریادی از سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور خواستند که حق مشارکت در طرح‌ها و پروژه‌های علمی-تحقیقاتی و اطلاع‌رسانی پیرامون اخبار و گزارشات مرتبط با دریای خزر را به دانشگاه مازندران محول نماید که با استقبال ریاست دانشکده آقای دکتر تقی‌زاده مواجه گردیده و وعده پیگیری این موضوع را نیز داده‌اند. ایشان در نهایت ضمن تشکر از موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر به دلیل برگزاری چنین نشست‌هایی، توضیح درخصوص مسائل حقوقی، فنی و تکنیکی‌تر پیرامون موضوعات و مسائل دریای خزر را به صاحبان این حوزه سپردند.

خانم دکتر محمودی ضمن تشکر از آقای دکتر فریادی و اشاره به اهمیت رویکرد و نگاه عملگرایانه به مسائل خزر و جذابیت چنین رویکردی برای دانشجویان، تریبون را در اختیار آقای حسین‌پور از سازمان بنادر و دریانوردی منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد گذاشته و از ایشان خواستند پیرامون ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بندر امیرآباد صحبت کنند. آقای حسین‌پور در زمان اختصاص داده شده به ایشان تلاش نمودند تا حد امکان به معرفی بندر امیرآباد بپردازند. نماینده محترم بندر امیرآباد در ابتدا به مزیت‌ها و امتیازاتی اشاره کردند که بندر امیرآباد را از دیگر بنادر ایران و منطقه خزر متمایز می‌سازد که اتصال به شبکه ریلی کشور، برخورداری از اسکله منحصر به فرد رو-رو ریلی، بهره‌مندی از 15 اسکله با ظرفیت 7.5 میلیون تن، دارا بودن 1060 هکتار اراضی پشتیبانی جهت سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، برخورداری از تجهیزات مدرن دریایی و بندری، پایلوت غلات کشور، دور بودن این بندر از شهر و در نهایت حلقه اصلی اتصال کریدور ترانزیت بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) از جمله مهمترین آن‌ها است. نماینده محترم بندر امیرآباد در ادامه از پروژه‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حال بهره‌برداری و در حال ساخت منطقه ویژه اقتصادی این بندر سخن گفتند. وی همچنین در ادامه معرفی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بندر امیرآباد، به فرآیندهای سرمایه‌گذاری در این بندر شامل طرح‌های همسان، از جمله سرمایه‌گذاری‌های مکمل فعالیت‌های خدمات اصلی بندری و دریایی نظیر احداث مخازن نفتی، روغن خوراکی، سیلوی غلات، انبارهای عمودی و ... و طرح‌های غیرهمسان شامل سرمایه‌گذاری به صورت غیر مستقیم مکمل فعالیت‌های خدمات بندری و دریایی، نظیر احداث مراکز خدمات لجستیکی، تولید ارزش افزوده، کارخانجات تولیدی، صنایع تبدیلی و ... اشاره نمودند که به نوعی به حمل و نقل دریایی مرتبط هستند.

ایشان فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بندر امیرآباد و تلاش متولیان این بندر برای تسهیل و تسریع در جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و کاهش بروکراسی اداری را نیز یادآور شده و اظهار کردند که بندر امیرآباد با دارا بودن قابلیت‌ها، توانمندی‌ها و امکاناتی همچون انبارداری، تفکیک کالا، سورتینگ، سردخانه، تجهیزات برچسب زدن و بارانداز، تخلیه سوخت، پهلودهی کشتی‌ها، شناورهای جستجو و نجات (Search and Rescue)، پالایش سیگنال‌ها، مکنده‌های غلات و بسیاری از موارد دیگر و به دلیل ایجاد ارزش افزوده در زمره بنادر نسل سوم قرار می‌گیرد. نماینده محترم منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد در تشریح وظایف حاکمیتی بندر امیرآباد، از توجه ویژه متولیان آن به موضوع محیط‌زیست دریای خزر و اجرای کنوانسیون‌ جلوگیری از آلودگی‌های ناشی از حمل و نقل و واردات و صادرات دریایی، کنوانسیون ایمنی جان اشخاص و نیز کنوانسیون مرتبط با مقررات و قوانین برخورد کشتی‌ها در دریا نیز صحبت کردند. لازم به ذکر است که آقای حسین‌پور در بخشی از اظهارات خود پیرامون داد و ستد و حمل و نقل دریایی اعلام کردند که این دریاچه از حیث تردد کشتی‌ها یک دریاچه بسته تلقی نمی‌گردد و می‌توان از طریق رودخانه ولگا با دریاهای آزوف، مدیترانه و سیاه ارتباط داشت و این کارشناس به وجود و حضور جانداران غیربومی و بیگانه در دریای خزر به عنوان سندی برای ادعای خود اشاره نمودند.

در پنل دوم ریاست موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر پشت تریبون رفته و در خصوص ابعاد حقوقی-فنی  رژیم حقوقی دریای خزر، به صورت خاص راه‌های احقاق حقوق منصفانه ایران در رژیم حقوقی بستر و زیربستر دریای خزر صحبت کردند. ایشان ضمن اشاره به ژئوپلتیک دریای خزر و رژیم حقوقی کنوانسیونی دریای خزر در گذر زمان، مفاد کلیدی عهدنامه‌های گلستان و ترکمن‌چای، قراردادهای 1921 و 1940، موافقتنامه‌های دوجانبه و سه‌جانبه بین روسیه، قزاقستان و آذربایجان پیرامون تقسیم دریای خزر و تعبیر از آن به عنوان خنجر از پشت سه کشور همسایه به ایران، به بحث اصلی خود ورود نمودند. ایشان ضمن توضیح موضع ایران در خصوص تعیین رژیم حقوقی دریای خزر که مبتنی بر اصل انصاف است، به موضوعات بسیار مهمی اشاره نمودند که به عقیده مدیریت موسسه خزر، در محافل کارشناسی و رسمی از آنها غافل شده‌اند که عبارتند از اصل حقوق مکتسبه و واقعیت‌های جغرافیایی حقوقی حاکم بر بستر و زیربستر، به صورت خاص فلات قاره.....

در مجموع، کلیدی‌ترین موضوعی که دکتر آرائی در پایان سخنرانی خود بدان اشاره کرده‌اند این است که مقامات جمهوری اسلامی ایران باید به صورت جدی پیگیر حق ایران در دریای خزر باشند، زیرا سکوت کشورمان می‌تواند بر اساس اصل حقوق مکتسبه نشانه رضایت ایران از وضع موجود تلقی شده و به نتایج بسیار زیانبار مشابه ماجرای کلمبیا و نیکاراگوئه منتج گردد. بعد از آقای دکتر آرایی، نماینده محترم سازمان جغرافیای نیروهای مسلح, جناب آقای همایونی نیز پشت تریبون رفتنه و ضمن معرفی این سازمان و کار ویژه‌های آن، ابراز اطمینان کردند که نتایج اینگونه نشست‌ها در سازمان متبوع ایشان مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

لازم به ذکر است که در بخش اختصاص داده شده به پرسش و پاسخ، برخی دانشجویان دغدغه‌ها و سوالاتی را از اساتید دانشگاه، کارشناسان و مقامات رسمی حاضر در این نشست مطرح نمودند که جنگ بین تجارت و اقتصاد و محیط‌زیست وضرورت برقراری توازن بین آنها؛ ضرورت توجه متولیان محیط‌زیست کشور به موضوعاتی همچون ساخت و سازها، جاده‌سازی‌ها و ساخت صنایع در بستر رودخانه‌ها که به محیط‌زیست آسیب‌های جدی می‌رسانند؛ ضرورت حضور مسئولان و کارشناسان محیط‌زیست در نشست‌ها و گردهم‌آیی‌های مرتبط با دریای خزر؛ انتقاد از نام‌گذاری دریاچه مازندران به خزر و متعاقب آن نامگذاری موسسه بین‌المللی مطالعات به همین نام؛ چرایی عدم ارجاع پرونده رژیم حقوقی دریای خزر به دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) و فقدان مرجع قوی در کشورمان برای هماهنگ‌سازی نهادهای مرتبط با محیط‌زیست از جمله مهمترین این سوالات بود.

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر بر خود وظیفه می‌داند از رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران آقای دکتر تقی زاده و اساتید این دانشکده، به صورت ویژه خانم دکتر محمودی و آقای دکتر فریادی، از رئیس‌انجمن علمی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران آقای رضا شریفی و اعضای این انجمن آقای علیرضا درویش و خانم‌ها مهناز وحیدیان و فرناز ساروی بدلیل تلاش بی‌وقفه آن‌ها در برگزاری این نشست، از بنیاد فرهنگی "حیات" و نماینده محترم آن آقای مجتبی نوروزی و از تمام دانشجویانی که مشتاقانه و داوطلبانه در این گردهم‌آیی حضور یافتند صمیمانه تشکر نماید. در پایان یادآور می‌شویم که بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته پیش‌بینی شده بود که دو تن از معاونین محترم سازمان محیط‌زیست در این نشست حضور یافته و عملکرد‌های سازمان متبوعشان را در حوزه حراست و حفاظت از محیط ‌زیست دریای خزر معرفی نمایند اما به دلیل تداخل در برنامه‌های ایجاد شده موفق به حضور در نشست نشدند.

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/ODg2Mg