موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

امضای کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر: پایان "معامله بزرگ خزر" (1)

موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (IIKSS) – نخستین سؤالی که مذاکره‌کنندگان با آن مواجه بوده‌اند، تعریف بخش‌های سطح و عمق آب دریای خزر بود. دو گزینه بر روی میز گذاشته شد. گزینه اول: تقسیم آن به 5 قسمت مساوی، 20 درصد برای هر کشور؛ گزینه‌ای که تهران رسما بر روی آن اصرار می‌ورزید، اما چهار کشور دیگر با آن موافق نبودند.

گزینه دوم این بود که سطح آب و کف دریا با توجه به سهم ساحلی سرزمین اصلی (خشکی) هر کشور تقسیم گردد. این گزینه با کم‌ترین منطقه داخلی (خشکی) در میان همسایگان، بیشترین آسیب را به ایران وارد می‌سازد.

دریای خزر یک پهنه آبی منحصر به فرد است که در داخل قاره اورآسیا قرار محصور شده است. به همین ترتیب، نمی‌توان آن را به عنوان یک دریا در نظر گرفت، اما آن را به سختی نیز می‌توان دریاچه نامید. به طور خلاصه، همه چیز در مورد وضعیت دریای خزر همین است. اگر دریا باشد، قوانین حقوق‌بین الملل به صراحت اعمال می‌شود.

بدون توجه افراطی و بیش از اندازه به جزئیات حقوقی گزینه‌های پیشنهادی که پنج کشور ساحلی در بیست سال گذشته پیرامون آن‌ها گفتگو کرده‌اند، اجازه دهید بر روی نشست آینده آکتائو متمرکز شویم. انتظار می‌رود که پنجمین نشست ساحلی خزر در نهایت شاهد امضای یک کنوانسیون وضعیت دریای خزر باشد.

"زولفیا آمانژولوا" نماینده وزارت امور خارجه قزاقستان، در جریان آماده‌سازی مقدمات برگزاری نشست، در یک بیانیه مطبوعاتی عنوان کرد که «آستانه معتقد است که قلمرو آبی دریا باید به آب‌های سرزمینی و مناطق ماهیگیری ملی با عرض توافق شده تقسیم شود. بخش باقی‌مانده از دریا برای ناوبری آزادانه تحت پرچم کشورهای ساحلی آزاد خواهد بود. عملیات تقسیم منابع زیستی در مناطق ماهیگیری تعیین شده و در مناطق آبی مشترک مطابق با سهمیه‌بندی‌ها و مجوزهای تعیین شده انجام خواهد شد.»

فضای هوایی دریا نیز برای پرواز به روش‌های توافق شده در بالا باز است. کشورهای میدلند (بین‌الارضین) حق ترانزیت آزاد برای دسترسی به دریاهای دیگر یا اقیانوس جهانی را دارند.

موضع قزاقستان در اکتبر 1997 به عنوان یک سند رسمی سازمان ملل منتشر شد.

پنجمین اجلاس خزر یک اتفاق برنامه‌ریزی شده است. امضای مورد انتظار کنوانسیون نهایی وضعیت دریای خزر، نه تنها برای خود کشورهای ساحلی، بلکه برای سایر نقاط جهان نیز دارای اهمیت اساسی است.

"ایگور ایواننکو" کارشناس روس مسائل منطقه دریای خزر گفت: «امضای کنوانسیون وضعیت دریای خزر به این معنی است که "معامله بزرگ خزر" در نهایت به پایان می‌رسد. مهم‌تر از همه، این سند توافق کشورهای منطقه پیرامون چگونگی استفاده از منابع طبیعی دریای خزر و شرایط پیرامون آن را تنظیم خواهد کرد.»

کنوانسیون در نسخه پیشنهادی خود دریا را به بخش‌های ملی بر اساس مرزهای خشکی موجود تقسیم می‌کند.

"ایگور ایواننکو" می‌گوید: «این یک تصمیم مصالحه‌ای ضمن در نظر گرفتن این موضوع است که تهران قبلا به صورت رسمی بر تقسیم مساوی منطقه آبی میان پنج کشور پافشاری می‌کرده است. چنین رویکردی منطقه بخش ایرانی را افزایش، اما منطقه بخش قزاقستانی را کاهش می‌داده است. در حال حاضر به وضوح این اختلافات به پایان رسیده و ایران مصالحه کرده است. می توان گفت که به لحاظ مفهومی، توافقنامه خزر حاصل شده است.

ترجمه: محسن حمیدی - کارشناس مسائل آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، مترجم زبان روسی، عضو شورای علمی موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر

منبع: New Europe

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/MTA2ODg