موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر

 آلودگی دریای خزر - قره سو و خلیج گرگان

موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر IIKSS _ دکتر بهناز راحلی نمین  (پژوهشگر و استاد دانشگاه‌های دولتی، پیام‌نور و آزاد) در بیست و هفتمین نشست پردیسان که با همکاری موسسه بیبن‌المللی مطالعات دریای خزر برگزار شده بود در مورد آلودگی خزر و مطالعه موردی در خصوص قره سو و خلیج گرگان مواردی را مطرح نمودند که در ذیل به آنها اشاره می‌گردد.

دکتر راحلی اظهار اظهار داشت: دریای خزر بزرگترین پیکره آبی بسته در سطح زمین(زیست بوم بسیار ویژه) با ویژگیهای بارز اکولوژیکی، غنای چشمگیر ژنتیکی و تنوع بی همتای زیستی، موقعیت خاص استراتژیک نقش مهمی در سیاست‌ها دارد که فعالیت‌های انسانی بیش از حد و بهره برداری‌های اقتصادی پرشتاب و کم ملاحظه، موجب تخریب اکوسیستم‌های طبیعی، آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت آب این دریا شده است. تغییر کاربری اراضی شامل تخریب و استحصال اراضی جهت ساخت و سازهای بی رویه و غیراصولی ساحلی، توسعه فعالیت‌های اکتشاف و استخراج منابع فسیلی زیربستر، صید بی‌رویه آبزیان خصوصا ماهیان خاویاری و تخریب زیستگاه ها و از دست رفتن مناطق تخم ریزی ماهیان خاویاری، تخلیه مستقیم آلودگی‌های شهری، صنعتی و کشاورزی مناطق ساحلی به دریا و رودخانه‌های منتهی به دریا، تغییرات فیزیکی عظیم در رژیم طبیعی رودخانه‌ها مانند سدسازی، استخراج شن و ماسه و نظیر آن و مدیریت ضعیف مناطق ساحلی در کنار نحوه نامناسب رفتار جوامع انسانی ساحلی با منابع خزر از جمله مهمترین مواردی هستند که تاثیرات مستقیم بر آلودگی دریای خزر داشته‌اند.
ایشان افزودند اهمیت دریای خزر و سلامت آن برای حفظ نظام اکوسیستمیک منطقه و حیات زیستمندان وابسته به آن، بر همگان مشخص است. سرسبزی، حفظ جنگل‌ها و مراتع، آب و هوای مطبوع آن و نیز کشاورزی سه استان شمالی کشور تماما وابسته به حیات دریای خزر می‌باشد. امروزه با توسعه کشاورزی و استفاده از سموم دفع آفات، گسترش صنایع کوچک و بزرگ منجر به ورود انواع آلودگی‌های خانگی، صنعتی، کشاورزی از طریق آبهای سطحی و زیرزمینی به این دریا شده است.
استان گلستان  یکی از سه استان شمالی کشور می‌باشد و در بخشی از حوضه آبریز دریای خزر واقع شده است که در همین زمینه چند مطالعه موردی در حوزه آبخیز خلیج گرگان و قره سو استان گلستان شده است که به آن اشاره می‌گردد. خلیج گرگان بزرگ ترین خلیج دریای خزر است که براثر پیش روی و گسترش شرقی رشته ساحلی شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی دریای خزر تشکیل شده است. خلیج گرگان نه ‌تنها به لحاظ اقتصادی، تجاری، محیط زیستی بلکه به دلیل آرام بودن آن در سواحل گلستان، مناسب ‌ترین تفریحگاه دریایی بوده و همچنین زیستگاه و محل اصلی تخم‌گذاری ماهیان خاویاری است که ارزش اقتصادی و تجاری بسیاری برای کشور به همراه دارد. ولیکن طی سال‌های اخیر شاهد خشک شدن این منطقه هستیم که ضرر بسیار زیادی در حوزه‌های مختلف همچون اقتصاد و محیط ‌زیست خواهد داشت که به عواملی طبیعی مانند پسروی آب به سمت دریا و کاهش شدید عمق آن و عوامل انسان ساز همچون آلودگی، هدر رفتن آبهای سطحی در بخش کشاورزی، کاهش حق آبه از سوی روسیه توسط «رودخانه ولگا» می‌باشد که 80 درصد آب دریای خزر را تامین می‌کند در حالی که روسیه با کاهش میزان ورودی آب آن را صرف تامین آب مورد نیاز کشاورزی خود کرده است. رسوب گذاری رودخانه های ورودی به خلیج نیز از عوال تاثیرگذار در این عرصه بوده است. متاسفانه در حال حاضر بعلت مدیریت ناهمگون درسطح آبخیزهای خلیج که قره سو اصلی ترین آن می باشد، باعث گردیده که علاوه بر فرسایش بهترین و حاصل‌خیزترین خاک‌های استان، ساحل جنوبی خلیج گرگان با معضلاتی چون آلودگی و رسوب گذاری مواجه شود.
مشارالیه اظهار داشت، در سال 1357 اگر آب خزر پس روی داشت و خلیج گرگان خشک شده بود، جمعیت ساکن در حاشیه خزر کم بود اما در حال حاضر با تراکم جمعیت، استفاده از سموم پیشرفته با افزایش آلایندگی آب‌های سطحی و زیرزمینی که وارد خلیج گرگان  و تالاب میانکاله می‌شود، مواجه هستیم. همچنین مسائل مطرح در بحث مدیریت جامع و توسعه پایدار آبخیز خلیج گرگان را می‌توان رشد بی‌رویه جمعیت خصوصاٌ جمعیت مهاجر، آلودگی آب و خاک و محیط زیست ناشی از فاضلاب‌ها و زباله‌های شهری و روستایی، سموم دفع آفات نباتی، کودهای شیمیایی مزارع وهدایت آن به سمت خلیج گرگان، هدر رفتن آبهای سطحی، علی‌رغم نیاز شدید زراعت‌های نواحی میانی و شمالی منطقه، استفاده بی‌رویه از جنگل‌های بکر آبخیز خلیج گرگان که باعث تشدید سیل و هدایت رسوبات به سمت خلیج گرگان می‌گردد، استفاده بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی، استفاده بی‌رویه از زمین‌های زراعی و فاصله کم خشکی تا ساحل خلیج گرگان در نواحی جنوبی دریای خزر و شیب تند آن نیز یکی از محدودیت‌های طبیعی منطقه محسوب می‌شود نام برد.
دکتر راحلی شناخت عوامل آلاینده موثر بر محیط زیست را امری ضروری و نخستین گام در جهت بهبود و بازسازی این اکوسیستم با ارزش دانست. در واقع با کاهش مصرف سموم و کودها و همچنین استفاده بهینه از منابع آب می‌توان از آن در جهت بهبود و بازسازی اکوسیستم بهره برد.
عنه در ادامه عنوان کرد، مناطق ساحلی کشور مناطقی توسعه یافته هستند که به عنوان پل ارتباطی و تعاملی با سایر کشورهای جهان ، تسهیل کننده روابط درونی و بیرونی اقتصاد کشورند و ضمن کمک به ایجاد تعادل های منطقه ای ، استفاده ازموقعیت جغرافیایی و منطقه ای کشور ، استفاده پایدار از منابع، قابلیت ها و حفظ محیط زیست ، امنیت مناطق داخلی از طریق مرزهای آبی را تضمین و در مجموع به عنوان نمادی از توسعه یافتگی کشور عمل می کنند .در این راستا، سواحل کشور به عنوان الگویی برای استفاده مناسب از توان های محیطی،حفظ و ارتقای مناظر و چشم اندازهای طبیعی و ذخایر ارزشمند اکولوژیکی ، قابلیت های گردشگری و گذران اوقات فراغت برای مردم کشور و سایر کشورهای منطقه در کنار استفاده پایدار از سایر قابلیت ها و مزیت های کشاورزی،صنعتی ، خدماتی و فرهنگی در جهت تامین نیازهای ملی و توسعه صادرات عمل می کنند.
دکتر راحلی ارزیابی میزان تاثیرات زیست محیطی آلاینده های پایداردرمحیط زیست دریایی، توجه فوری به پیداکردن ومعرفی جایگزین بهتر برای آن دسته ازموادشیمیایی که دارای اثرات زیانبار زیست محیطی می باشد و درغیراین صورت این مواد خطرات غیرقابل کنترل به محیط زیست وسلامت انسان وارد می‌سازند، ترویج بهترین تکنیک‌های زیست محیطی برای کنترل آفت درکشاورزی، شناسایی منابع آلاینده دریای خزر با منشأ خشکی، کنترل فرسایش خاک و کاهش رسوب‌زایی اراضی بالادست رودخانه‌های استان، مطالعه مخروطه افکنه‌های آبخیزهای خلیج به منظور تزریق هرزآب یا سیلاب‌های به داخل آن که علاوه برجلوگیری از خسارت‌های احتمالی باعث بهبود وضعیت آبهای زیر سطحی می‌گردد را از جمله راهکار ها و راه حل‌های احیای خلیج گرگان و کاهش آلودگی خزر معرفی نمود.

 منبع: موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر IIKSS

http://www.iikss.com/fa/index.php/route/news_det/OTY1Mg